“Chân lý cao cả nhất là chân lý này: Thượng đế hiện diện ở trong vạn vật. Vạn vật là muôn hình vạn trạng của Thượng đế…
Chúng ta cần một tôn giáo tạo ra những con người cho ra con người”.
(Vivekananda)
Con người là mâu thuẫn lớn: là thực thể
sinh vật – xã hội, nó phải thực hiện bổn phận con người xã hội, là
thực thể có đời sống tâm linh nó khát khao vượt qua cái hạn hữu con
người – xã hội để thoát mọi ràng buộc trở về bản chất thần thánh. Ấn
Độ giáo giải quyết vấn nạn này ra sao?
Từ ngàn xưa cho đến ngày nay, con
người luôn đi tìm nguồn gốc vũ trụ và mỗi cá thể. Vì vậy, trong thâm
tâm của mỗi người luôn cố gắng tìm kiếm và vạch ra bản chất của thế
giới, thực chất bản tính của con người, sự tương đồng giữa nội tâm và
ngoại tại, tìm con đường giải thoát tâm linh…
Mỗi người tùy theo khả năng của mình
đã cố gắng vén mở bức màn bí ẩn cuộc đời. Vì vậy, biết bao nhiêu nhà
tư tưởng, tôn giáo, triết học ra đời với mục đích tìm cách thỏa mãn
những nhu cầu tri thức và chỉ đường dẫn lối cho con người đạt tới
hạnh phúc. Nhưng mỗi giáo phái lại có những quan điểm, tư tưởng khác
nhau. Ở đây, chúng ta khảo sát và tìm hiểu bản chất triết học của
Bà-la-môn giáo dưới cái nhìn trực quan sinh động của lương tri, không
thông qua tôn giáo của chung ta đang có và càng không áp đặt văn hóa
hay quốc gia của chúng ta vào một học thuyết. Vì mọi thứ qua lăng
kính của chúng ta dễ bị khúc xạ. Cho nên những nhà thần học như John
Haught và John Polkinghome khẳng định: “Khoa học và tôn
giáo nhắm đến các khía cạnh riêng rẽ của kinh nghiệm nhân loại. Nhiều
nhà khoa học đã từng viết những bài nghiên cứu hùng hồn về việc làm
thế nào mà thuyết tiến hóa sinh vật đã làm tăng thêm chứ không giảm
đi đức tin tôn giáo của mình”. Cho nên xúc cảm đẹp đẽ nhất
mà chúng ta có thể chứng nghiệm chính là sự bí ẩn. Đó là loại xúc cảm ở
ngay tại cái nôi của tất cả mọi nghệ thuật chân chính và khoa học. Những vẽ đẹp đó chúng ta có thể tìm thấy ở nền triết học cổ vĩ đại của người Ấn Độ.
Triết học là bộ phận quan trọng đóng
vai trò thiết yếu trong văn hoá truyền thống Ấn Độ. Triết học Ấn Độ
thống nhất trong đa dạng bởi chân lý chỉ có một nhưng chân lý đa diện
và tự mỗi người cũng có thể phát hiện ra chân lý từ góc độ của mình.
Vả lại triết học không có mục đích tự thân mà chỉ là phương tiện để
chuyển hoá nội tâm nhằm đạt đến sự giải thoát. Phương tiện này có thể có
nhiều. Với thái độ khoan dung trong không khí tự do tư tưởng các nhà
triết học Ấn Độ qua các thời đại đã không ngừng suy nghĩ làm sáng tỏ
cội nguồn và tìm kiếm những cách thức, những giải pháp thực hiện mục
tiêu duy nhất đó.
A. Bối cảnh lịch sử đất nước Ấn độ:
Lịch sử Ấn Độ bắt đầu với thời kỳ
Văn minh lưu vực sông Ấn Độ, một nền văn minh phát triển hưng thịnh
tại phần Tây Bắc tiểu lục địa Ấn Độ từ năm 3300 đến 1700 trước công
nguyên. Nền văn minh thời đại đồ đá này được nối tiếp bởi thời đại đồ
sắt thuộc thời kỳ Vệ Đà, thời kỳ đã chứng kiến sự nở rộ của những
vương quốc lớn được biết đến với cái tên Mahajanapadas. Giữa hai
giai đoạn này, vào thế kỷ thứ 6 trước công nguyên, Mahavira và Thích-ca Mâu-ni ra đời.
Tiểu lục địa được thống nhất dưới
thời vương triều Maurya trong suốt thế kỷ thứ 4 và thứ 3 trước công
nguyên. Sau đó nó lại tan vỡ và rất nhiều phần bị thống trị bởi vô số
những vương quốc thời Trung Cổ trong hơn 10 thế kỷ tiếp theo. Những
phần phía Bắc được tái hợp một lần nữa vào thế kỷ thứ 4 sau công
nguyên và duy trì được sự thống nhất này trong hai thế kỷ tiếp theo,
dưới thời của vương triều Gupta. Đây được coi là thời kỳ hoàng kim của
Ấn Độ. Trong suốt giai đoạn cùng thời, và vài thế kỷ sau đó, Ấn Độ
bị thống trị bởi các vương triều Chalukya, Chola, Pallava và
Pandya, và trải qua giai đoạn vàng son của mỗi thời kỳ. Cũng trong
thời điểm này, đạo Hindu và đạo Phật lan tỏa tới rất nhiều vùng tại
Đông Nam Á.
Đạo Hồi du nhập vào đầu thế kỷ thứ 8 sau
công nguyên cùng với sự xâm lược Baluchistan và Sindh của
Muhammad bin Qasim. Những sự xâm lấn của đạo Hồi từ Trung Á giữa thế
kỷ thứ 10 và 15 sau công nguyên dẫn đến việc phần lớn Bắc Ấn Độ chịu sự
thống trị của Vương quốc Hồi giáo Delhi giai đoạn đầu và sau đó là
đế quốc Môgôn. Sự thống trị của đế quốc Môgôn, đế chế đã mở ra giai
đoạn của thời kỳ thăng hoa và phát triển mạnh mẽ của nghệ thuật và
kiến trúc, đã bao phủ phần lớn phía Bắc tiểu lục địa. Tuy nhiên, một
vài quốc gia độc lập, như đế quốc Maratha và đế quốc Vijayanagara,
cũng phát triển hưng thịnh trong cùng giai đoạn tại phía Tây và Bắc
Ấn Độ. Mở đầu giai đoạn giữa thế kỷ 18 và hơn một thế kỷ sau đó, Ấn
Độ dần dần bị công ty Đông Ấn Anh Quốc (British East India Company)
thôn tính. Nỗi bất mãn với sự cai trị của công ty này đã dấn đến cuộc
nổi loạn Ấn Độ 1857, sau đó thì Ấn Độ được điều hành trực tiếp bởi
Hoàng Gia Anh Quốc (British Crown) cũng như chứng kiến thời kỳ phát
triển mạnh mẽ về cơ sở vật chất cũng như sự suy thoái về kinh tế.
Trong suốt nửa đầu thế kỷ 20, cuộc
đấu tranh độc lập toàn quốc được khởi xướng bởi đảng Quốc Đại Ấn Độ,
sau đó được kết hợp bởi đảng liên đoàn Hồi giáo. Tiểu lục địa giành
được độc lập từ vương quốc Anh năm 1947 sau khi bị chia cắt thành hai
quốc gia Ấn Độ và Pakistan. Cánh phía Đông của Pakistan sau đó trở
thành quốc gia Bangladesh năm 1971.
Trung Ấn chứng tỏ rằng Ấn Độ đã có
người định cư ít nhất từ thời trung kỷ pleitoxen, độ khoảng 200.000
đến 500.000 năm trước.[1] Thời kỳ đồ đá giữa tại tiểu lục địa Ấn Độ bao
phủ một khoảng thời gian độ 250.000, bắt đầu khoảng 300.000 năm
trước. Con người hiện đại có vẻ đã định cư ở tiểu lục địa trước giao
đoạn cuối của kỷ Băng Hà cuối cùng, khoảng chừng 12.000 năm trước.
Những sự định cư lâu dài đầu tiên được xác nhận xuất hiện 9.000 năm
trước tại hang đá Bhimbetka, thuộc tỉnh Madhya Pradesh ngày nay. Sự
khám phá ra Mehrgarh (7000 năm trước công nguyên trở về trước) là biểu
tưởng của văn hóa thời đầu đồ đá mới, nó thuộc tỉnh Balochistan
của Pakistan ngày nay. Những dấu tích của văn hóa của một thời kỳ đồ
đá mới đã được tìm thấy dưới vịnh Khambat, khảo sát niên đại bằng
Carbon xác định vào khoảng năm 7500 trước công nguyên.[2] Văn hóa
cuối thời kỳ đồ đá mới xuất hiện ở vùng lưu vực sông Ấn giữa giai
đoạn năm 6000 và 2000 trước công nguyên và tại vùng Nam Ấn giữa giai
đoạn năm 2800 và 1200 trước công nguyên.
I. Đạo Bà La Môn:
a. Định nghĩa:
Bà-la-môn (zh. 婆羅門, sa., pi. brāhmaṇa) là danh từ chỉ một đẳng cấp, một hạng người tại Ấn Độ. Thuộc về đẳng cấp Bà-la-môn là các tu sĩ, triết gia, học giả và các vị lĩnh đạo tôn giáo. Dân chúng Ấn Độ rất tôn trọng đẳng cấp này.
b. Đạo Bà La Môn:
Đạo Bà La-Môn (Brahmanism)
cũng gọi Ấn giáo hay Ấn Độ giáo (Hinduism), là đạo bản địa của người
Ấn (Hindus), hình thành ở Ấn Độ khoảng năm 1.500 trước Công nguyên
hoặc sớm hơn nữa, tức là có trước Phật giáo ít lắm cũng khoảng 10 thế
kỷ. Không xác định ai là giáo chủ hay người mở đạo. Bậc chân sư đắc
đạo hướng dẫn tâm linh cho tín đồ được gọi là guru.
Tôn giáo này chủ trương đa thần
(polytheism). Trời hay Thượng đế của Ấn giáo là một Trimurti (tam vị
nhất thể) gồm ba ngôi: Brahma (đấng sáng tạo), Vishnu (đấng bảo tồn),
và Shiva (đấng hủy diệt).
Các bộ kinh chính viết bằng tiếng Sanskrit: Vedas (Phệ đà), Upanishads (Áo nghĩa thư), Bhagavad Gita (Chí tôn ca)…
Vũ trụ quan. Thực tại tuyệt đối sinh
thành và bảo tồn vũ trụ, vạn vật được gọi là Brahman, có thể xem như
tương đồng với khái niệm Đạo của Trung Hoa, hay Logos của Hy Lạp cổ
đại vào thế kỷ 5 trước Công nguyên.
Nhân sinh quan. Con người bị ràng buộc trong vòng vô minh (ngu dốt) và huyễn ảo nhưng lại có khả năng thoát khỏi chúng.
Đời người có 4 mục đích: dharma (hoàn
thành các nghĩa vụ luân lý, luật pháp và tôn giáo); artha (mưu sinh
và thành đạt trong xã hội); kama (thỏa mãn các ham muốn nhưng biết
tiết chế và điều độ); moksa (giải thoát khỏi vòng luân hồi) bằng cách
giải trừ hết các nghiệp (karma) vì khi chết mà vẫn còn nghiệp thì
phải chịu tái sinh vào kiếp sau ở thế gian, tức là luân hồi (samsara).
Đời người phải trải qua 4 giai đoạn:
brahmacharga (học tập);
grhastha (lập gia đình, tạo sự nghiệp);
vanaprastha (hướng về tâm linh);
sanrgasu (thoát ly xã hội để tu hành).
Luân lý. Con người chịu 3 trọng ân:
ơn trời, ơn thầy, ơn tổ tiên. Phải tu tập theo 3 con đường:
karmamarga (phụng sự); jnanamarga (trí tuệ hay minh triết); bhaktimarga
(sùng tín trời).
Giữ 10 giới răn:
ahimsa (không giết chóc); satya (không nói dối); asteya (không trộm
cắp); brahmacharya (không buông thả theo ham muốn); aparigraha (không
tham lam); saucha (phải sạch sẽ, tinh khiết); santosha (biết bằng
lòng); tapas (kỷ luật với bản thân); svadhyaya (phải học tập);
ishvara pranidhana (vâng phục mệnh trời).
Nghi lễ. Có 5 thánh lễ chính:
Mahashivarati (giữa tháng 2), Holi (trong mùa xuân), Ramnavami (cuối
tháng 3), Dusserah (đầu tháng 11), và Diwali (giữa tháng 11). Tín đồ
hành lễ tại nhà riêng và trong đền thờ.
Đạo Bà La Môn có 900 triệu
tín đồ (năm 2005).Có khoảng 30 triệu người theo Ấn Độ giáo sống tại
hải ngoại. Văn hóa Bà La Môn đã sớm ghi dấu ấn ở Sri Lanka và các
nước Đông Nam Á (Campuchia, Indonesia, Lào, Mã Lai, Myanmar,
Philippines, Singapore, Thái Lan, Việt Nam), hiện nay vẫn còn đền thờ
và tín đồ ở các nước này. Bà La Môn cũng có ở một số nước phương Tây
(Anh, Mỹ…). Thức giả Âu Mỹ đặc biệt kính trọng tư tưởng của các guru
như Sri Ramakrishna Paramahamsa (1836-1886) và đệ tử của ông là
Swami Vivekananda (1863-1902)…
II. Giáo điển:
Kinh Vệ Đà (Veda) xem như là cỗi gốc
của Bà La Môn Giáo và là suối nguồn của nền văn minh Ấn. Trong kinh
có những bản thánh ca để ca tụng các vị thần, như thần lửa, thần núi,
thần sông ... Phần lớn ca tụng những vẻ đẹp huy hoàng, tưng bừng và
mầu nhiệm của cuộc sống trong vũ trụ. Toàn thể bộ kinh gồm bốn tạng:
1. Rig Veda: thi tụng cái biết.
2. Yajur Veda: nghi thức tế tự.
3. Sama Veda: ca vịnh thần chú.
4. Atharva Veda: (triển khai ý nghĩa ba bộ kinh kia).
Tư tưởng chủ yếu của Vệ Đà được biến
đổi từ Đa thần qua Nhất thần, từ Nhất thần sang lãnh vực Triết học
ngang qua ba thời đại: Vệ Đà Thiên Thư (Veda), Phạm Thiên Thư
(Brahmana) và Áo Nghĩa Thư (Upanishad).
III. Tư tưởng Đạo Bà La Môn:
Theo trình tự thời gian, tư tưởng Vệ
Đà đã đạt tới quan niệm một đấng Thượng Đế hữu ngã sáng tạo vũ trụ và
một bản thể tuyệt đối vô ngã làm cội nguồn chung cho vũ trụ. Tuy
nhiên, trên đại thể, kinh Vệ Đà vẫn thiên trọng về quan niệm một đấng
Thượng Đế hữu ngã hơn.
Thời Vệ Đà Thiên Thư, dân chúng sùng
bái cúng tế để cầu xin sự trợ giúp của các thần linh, hình thức phần
chính thuộc về Đa Thần giáo. Sang thời kỳ Phạm Thiên Thư, tín đồ chán
việc tế lễ và thờ tự nhiều Thần, nên tuyển lọc lại vài vị Thần quan
trọng để phụng thờ, sau thờ một Thần là đấng Phạm Thiên (Brahma), vị
thần tối cao toàn năng, siêu việt, sáng tạo ra vạn vật vũ trụ. Thế là
đối tượng tín ngưỡng của đa phần dân Ấn Độ chuyển từ Đa thần giáo sang
Nhất thần giáo. Qua đến thời kỳ Áo Nghĩa Thư không chỉ giới hạn trong
nghi thức tế tự, mà bao gồm môn triết học cao siêu.
Áo Nghĩa Thư là những bộ
kinh luận được các giáo sĩ Bà La Môn trước tác nhằm khai triển nền
giáo lý Vệ Đà trên phương diện triết học. Trong khi các kinh Vệ Đà
chú trọng về nghi thức thờ phụng thì Áo Nghĩa Thư muốn tìm hiểu thêm
về tự ngã và tự thể của con người và mối liên hệ của chúng với bản
thể tuyệt đối của vũ trụ vạn vật. Nội dung căn bản của Áo Nghĩa Thư
cho rằng con người, cũng như mọi chúng sinh đều có một tự thể bất
sinh, bất diệt, thường tịch và vô trụ như Bản thể tuyệt đối, thường được
gọi là Atman hay Tiểu ngã (một linh hồn bất diệt). Khi tự ngã của
con người hay của chúng sinh chưa hoà nhập với Bản thể tuyệt đối
(Brahman, đấng Phạm Thiên hay Đại Ngã), thì Tự ngã của con người vẫn
còn phải luân hồi trong vòng sinh tử. Họ chủ trương “Brahma-Atman
đồng nhất” và con người giải thoát là con người hoà đồng vào bản thể
của vũ trụ. Tiểu Ngã hoà đồng với Đại Ngã vô biên trong một trạng
thái hằng hữu vĩnh cửu.
Trên địa hạt xã hội, dân chúng Ấn Độ hồi đó được phân chia thành bốn giai cấp:
1. Hàng Tăng lữ thuộc giai cấp Bà La Môn (Brahman).
2. Vua chúa thuộc giai cấp Sát Đế Lỵ, (Kshastriya).
3. Thương buôn, nông phu và thợ thuyền (Vaisya).
4. Tiện dân bần cùng thuộc giai cấp Thủ Đà La (Sùdra).
5. Ba-ri-a (Pariah) giống người cùng
khổ, bị coi như sống ngoài lề xã-hội loài người, bị các giai-cấp trên
đối-xử như thú-vật, vô cùng khổ nhục, tối tăm.
Hệ thống giai cấp này theo chế độ cha
truyền con nối, các người khác giai cấp không được cưới nhau, không
được cùng nhau hành lễ tế tự và không được ăn chung bàn. Giai cấp Thủ
Đà La là giai cấp cùng đinh bị khinh miệt và bị hành hạ, nên đời đời
làm nô lệ phục vụ cho ba giai cấp trên. Giai cấp này bị khinh bỉ đến
nỗi một người Thủ Đà La đến gần một giếng nước, thời giếng nước ấy
xem như đã trở thành dơ bẩn, không dùng được cho ba giai cấp trên và
người Thủ Đà La nào vi phạm tội ấy có thể bị ném đá cho đến chết.
Chính sự kỳ thị này đã gây ra một tổ chức xã hội cực kỳ bất công. Cho
đến cuối thế kỷ thứ 6 trước Tây lịch đẳng cấp Bà La Môn hoàn toàn
ngự trị trên toàn thể dân chúng Ấn, họ hợp nhất quyền lực chính trị
vào quyền lực tôn giáo, đặt thêm nhiều nghi lễ tế tự phiền toái để
trói buộc dân chúng nhằm củng cố giai cấp thống trị. Thời kỳ này có
nhiều luận chấp về Tự Ngã và nảy sinh nhiều phe phái, từ những luận
chấp về quá khứ, về tương lai, cho đến luận chấp về hiện tại Niết
Bàn. Tất cả các luận chấp này đều dựa vào sự xúc đối phân biệt của
sáu giác quan (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý thức).
IV. Tư tưởng Triết học Đạo Bà La môn:
Vào thời kỳ đầu, với trình độ nhận
thức con người còn thấp kém, tư tưởng triết học Bà-la-môn giáo chủ
yếu dựa vào hình thức tế tự, mang tính chất đa thần. Vì họ tin tưởng
rằng, nhờ những nghi thức tế lễ mà người ta có thể thông cảm với thần
linh, được thần linh che chở và giúp đỡ cho giải thoát. Tới khi trình
độ nhận thức ngày càng cao, con người bắt đầu ý thức về sự tồn tại
của mình. Họ suy ngẫm về cuộc đời, số phận và đi tìm lẽ sống cho con
người. Để đáp ứng nhu cầu đó nên tư tưởng triết học Upanishad đã ra
đời. Đây là đỉnh cao của triết học Bà-la-môn giáo. Mọi tư tưởng của
bất kỳ môn phái nào sau này, chúng ta sẽ không biết gì đến nơi đến
chốn nếu không tìm hiểu cội nguồn của tất cả các hệ thống Upanishad.
Vì vậy triết gia Schopenhauer đã thốt lên rằng: “Khắp thế giới không
có gì lợi ích nâng cao tâm hồn con người bằng các Upanishad. Nó đã an
ủi đời sống của tôi, nó sẽ an ủi tôi khi tôi chết”. Sự xuất hiện của
Upanishad đánh dấu bước chuyển tiếp từ thế giới quan thần thoại tôn
giáo sang tư duy triết học. Tư tưởng đó được thể hiện trong các vấn
đề chủ yếu sau:
1. Thực Tại Tối Cao Brahman:
“Cái gì là thực tại đầu
tiên, duy nhất, tối cao, là căn nguyên của tất cả, mà khi nhận thức
được nó người ta sẽ biết được mọi cái và có thể giải thoát được linh hồn
con người khỏi mọi lo âu khổ não của cuộc đời”. Upanishad đã cho rằng:đó là “Tinh thần vũ trụ tối cao Brahman”.
Brahman là thực tại có trước nhất và là thực thể duy nhất, tuyệt
đối, tối cao, vĩnh viễn, vô danh vô sắc v.v… là bản thể của tất cả, ở
ngoài mọi giới hạn của thời gian và không gian… Brahman là thực tại
siêu việt khách quan, ở ngoài và ở trong con người. Chandogya
Upanishad nói: “Toàn thể vũ trụ là Brahman” và cũng nói “cái ngã tiềm ẩn trong lòng ta, đó là Brahman”. Cả Mundak và Katha Upanishad đều xác nhận: “Tự
ngã không thể đạt được bởi học vấn, trí tuệ hay kiến thức. Ngài có
thể đạt được bởi người nào mà Ngài lựa chọn. Đối với người ấy Tự ngã
tự thể hiện bản tính của mình”. Taittiriya Upanishad có nhắc đến lời dạy của đạo sĩ Varuna về Brahman cho con như sau:
“Cái ở đấy mọi sự vật
sinh ra, cái ở đấy mọi sự vật sống được và cái ở đấy mọi sự vật trở về
sau khi chết. Con hãy tự hiểu lấy, cái đó là Brahman”.
Như vậy, Brahman là nguyên lý siêu
việt, thường tại, vô thủy vô chung, là quỹ đạo chi phối vạn vật theo
một trật tự như là điều lý có sẵn. Trong khi đó, vạn vật là những
thực tại hữu thủy, hữu chung, được điều lý và định hướng trong Brahman.
Brahman là một thực tại đồng nhất,
vượt ngoài các ý niệm, các tổng số ý niệm; nhưng để lý giải cho những
người chưa có trình độ thực nghiệm tâm linh thì phải mượn những ý
niệm. Vì thế, Taittiriya Upanishad đã hình tượng hóa Brahman như một
cái tổ chim có ba con chim nhô cái đầu ra là Viraj, Hiranya Garbha và
Ishvara: “Khi tuyệt đối được quan niệm là độc lập, tự hữu
thì gọi là Brahman. Khi được coi là hiện thân thành vũ trụ thì gọi là
Hiranya garbha, khi được coi là thượng đế sáng tạo hữu ngã thì gọi
là Ishvara. Ishvara trở thành Brahman, Vishnu và Shiva khi ba chức
phận của Ngài được phân biệt”
Không thể miêu tả Brahamn, nhưng
Mundaka Upanishad đã lấy hình tượng con nhện giăng tơ để miêu tả hành
động sáng tạo và thu hồi của Brahamn như sau: “Cũng như con
nhện giăng tơ và rút tơ về, cũng như cỏ sinh trên mặt đất, cũng như
lông mộc trên thân người sống, thì nơi đây trong vũ trụ, phàm cái hữu
tồn là xuất tự Bất di bất dịch”.
Bất lực trong việc miêu tả Brahman, Brihad Aranyaka Upanishad dùng toàn bộ những chữ “không” để nói: “Brahman
không lớn, không nhỏ, không ngắn, không dài, không rực rỡ, không tối
tăm, không mùi, không vị, không mắt, không tai, không tiếng nói,
không hơi thở, không trong, không ngoài, không tiêu hủy mà cũng không
bị tiêu hủy”.
Mặc dù không thể miêu tả được Brahman là gì, nhưng Brahman vẫn có những tính thiết yếu là: Thực hữu (Chat), Ý thức (Chit), An lạc
(Ananda). Brahman là thực hữu vì không phải là hư không, Brahman là ý
thức vì là nguồn gốc của mọi nhận biết, Brahman là an lạc vì đó là
hạnh phúc vĩnh hằng.
Mandukya Upanishad cho rằng con người chỉ có thể cảm nhận Brahman bằng trực giác tâm linh (Turiya). “Turiya
là bản chất của ý thức về tự ngã duy nhất, nơi mà tất cả muôn vật
trong thế giới đều trở về, yên vui, thanh tịnh, không hai”.
2. Tự Ngã Atman:
Tự ngã Atman là một thực thể nội tại trong mỗi cá nhân. Hơi thở là nguồn sống vật chất thì Atman
là hơi thở siêu nhiên, là nguồn sống thiêng liêng. Atman là thực thể
làm cho con nguời vượt lên trên vạn vật. Có thể nói Atman là thành
phần của Brahman trong con người. Brahman là cái ngã vũ
trụ đại đồng, còn Atman là cái ngã cá nhân. Braman chỉ có một, Atman
là số nhiều, nhưng cái nhiều ấy chỉ là giả tưởng vì bản chất cả hai
chỉ là một. Cho rằng khi thân xác chết thì Tự ngã (Atman) lại trở về
hợp nhất với Đại ngã (Brahman).
Tự ngã Atman không phải là lý trí,
tình cảm và giác quan, nhưng Atman là nguồn cội của các sinh hoạt
tinh thần ấy. Không có Atman, tất cả sinh hoạt tinh thần và thể chất
đều chấm dứt. Nhưng ngay khi cả sinh hoạt tinh thần và thể chất chấm
dứt thì Atman vẫn tồn tại bất diệt. Với nhiều nỗ lực, nhưng Upanishad
cũng không thể nói rõ về Atman, cho nên luôn cảnh giác rằng tự ngã
không thể hiểu được, tự ngã phải cần được thực hiện. Katha Upanishad
nói: “Atman không thể nhận biết được bởi sức mạnh của trí óc, cũng không thể nhận biết được bởi giác quan”.
3. Giải Thoát Và Thực Trạng Giải Thoát:
Cứu cánh của mọi triết học, tôn giáo chính là vấn đề giải thoát. Brihad Aranyaka Upanishad nói: “Bậc chân tri sau khi chết sẽ vượt qua không gian lên tới cõi hạnh phúc vĩnh hằng”.
Cõi hạnh phúc vĩnh hằng là cảnh giới dành cho những người đạt giải
thoát thực sự. Còn những kẻ tội lỗi thì phải chịu sự chi phối của
định luật nghiệp báo, bị đọa đày khổ sở trong vòng luân hồi cho tới
khi dứt nghiệp và đạt được chân tri. Ngoài ra Chândogya Upanishad cũng
nói đến hai nẻo đường giải thoát: đường của tố phụ (Patri Yana) và
đường của thần linh (Deva Yana). Đường của tố phụ dành cho những
người ra sức hành thiện, những người ấy sau khi chết sẽ được vào cõi
trời (thiên đường). Nhưng khi hưởng hết phước báo trong một khoảng
thời gian tương ứng, họ sẽ trở lại trần gian. Chỉ khi nào con người
đi vào nẽo đường của thần linh, không bị nô lệ bởi vật chất, đồng
nhất được Brahman với Atman ngay tại chính mình, bấy giờ mới được
giải thoát và được hưởng hạnh phúc viên mãn vĩnh hằng.
Nhưng, muốn được giải thoát thì phải
trải qua tiến trình tu tập. Phải toàn tâm kiên trì tu luyện đạo đức
(karma-yoga) và tu luyện tri thức (jnàna-yoga), nhằm diệt mọi dục
vọng, lo âu, phiền não, rũ bỏ hết mọi ràng buộc, lôi kéo bởi thế giới
vật dục biến ảo, vô thường của thế giới trần tục; dày công thiền
định (dhyàna) suy tư chiêm nghiệm nội tâm, “thực nghiệm tâm linh” bằng
trực giác; nhận cho ra chân bản tánh của mình, để đạt chân lý tối
thượng hòa nhập vào bản thể tuyệt đối. Đó chính là sự giải thoát, ý
nghĩa tối cao của cuộc sống. Nhưng nhận thức được sự đồng nhất đó với
linh hồn bất tử không phải là điều cảm giác hay trí tuệ thông thường
có thể đạt được. Nó có thể đạt được nhờ vào sự thực nghiệm tâm linh.
Thực nghiệm tâm linh là sự thực nghiệm ngay trong sâu thẳm tâm hồn
mình. Phải trải qua mức cảm nghiệm, nhưng trước hết là phải đưa nhận
thức quay về chính mình. Kinh Upanishad đã nói: “Atman
chẳng có thể nhận biết được bởi học vấn, bởi sức mạnh của trí óc.
Atman chẳng thể nhận thức được bằng giác quan. Tự ngã mở các giác
quan ra ngoài, bởt thế người ta chỉ trông ra thế giới bên ngoài mà
không nhìn về bản ngã”. Có 3 con đường chính để đạt đến giải thoát:
- Con đường tri thức đòi hỏi tu hành khổ hạnh, chuyên tâm rèn luyện, sẵn lòng thoát ly thế giới trần tục.
- Con đường hành động theo nguyên tắc tâm linh vị tha, vì lợi ích chung, vì cái thiện, vì đại ngã.
- Con đường cuối cùng, rộng rãi
nhất, dành cho mọi người đó là con đường sùng tín, hết lòng tin yêu,
tôn kính Đấng tối cao – Atman có thể hoà nhập với Braman trong tình
yêu và bằng tình yêu cao cả thiêng liêng.
Giải thoát là con người không còn bị
đau khổ nữa, bởi vì đau khổ là trạng thái con người bị giới hạn. Ta
không còn khao khát, ghét bỏ, mơ tưởng… con người ra khỏi thế giới
nhị nguyên tương đối, bước vào cảnh giới nhất nguyên tuyệt đối.
4. Tự Ngã:
Upanishad thừa nhận một Atman hiện
hữu trong con người. Và cũng cho rằng có tự ngã bất biến, cuộc sống
con người như thế nào là do sự quyết định của đấng tối cao Brahman.
Sự mặc khải của đấng sáng tạo sẽ quyết định sự giải thoát của một con
người
Tóm lại, nói đến Ấn Độ là nói đến một
nền văn hóa với nhiều truyền thống tôn giáo. Nơi đây có nhiều triết
thuyết ra đời với nhiều tư tưởng khác nhau. Nhưng tất cả các học
thuyết sau này đều dựa vào tư tưởng triết học Upanishad; vì từ rất
sớm, nó đã chiếm một vị thế cực kỳ trọng yếu trong mọi khái niệm và xã
hội của con người cổ đại và cho đến hiện nay.
Tài liệu tham khảo:
1. Will Durant: Lịch sử văn minh Ấn Độ. Nxb văn hoá – Thông tin, Hà Nội, 2004.
2. Lịch sử triết học, Nxb Tư tưởng – văn hoá, Hà Nội, 1991, tập 1, tr. 126 – 168.
3. Lương Duy Thứ, Phan Thu Hiền,
Phan Nhật Chiêu: Đại cương văn hoá phương Đông, Nxb. Giáo dục, Hà
Nội, 1996, tr. 129 – 229.
4. Các tôn giáo, Nxb. Thế giới, Hà Nội, 2001, tr. 85 – 96.
5. Triết học, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tập 1, tr. 21 – 722.
6. Hữu Ngọc, Lê Hữu Tầng, Dương Phú Hiệp: Từ điển triết học giản yếu, Nxb. Khoa học Kỹ thuật, Hà Nội, 1987.
7. M. T. Stepaniannts: Triết học phương Đông, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2003.
8. Nguyễn Đăng Thục: Lịch sử triết học phương Đông, Nxb. Tp. Hồ Chí Minh, 2001, tập 3.
[1] The Telegraph, March 21, 2005. Truy cập 7 tháng 5 năm 2007.
[2] Current India Science , Gaur, A. S.; K. H. Vora 1999.
Nhờ trang nhà Đạo Phật Ngày Nay đăng để sinh viên có tư liệu tham khảo
Download file .doc ở phần đính kèm bên phải.