PHẬT THÍCH CA NÓI KINH A DI ÐÀ
NGÀI VÂN THÊ LÀM LỜI SỚ SAO
*******
QUYỂN THỨ BA
(tiếp theo)
Vãng Sanh (phân ra làm hai phần)
1.-
Ðại Chúng (cả nhân chúng)
2.-
Thượng Thủ (bực bề trên)
Ðại Chúng
Lại này Xá Lợi Phất! Cõi nước
Cực Lạc, chúng sanh ở các nơi được sanh về đó đều đặng A Bệ Bạt Trí.
Sớ: Nương văn trên: Chẳng những
chúng hiện ở nước kia, không vị nào chẳng phải Thánh Hiền, nhưng hễ ai
được sanh về đó, đều đặng bực Bất Thối. “Chúng sanh” là cái danh từ tóm
nhiếp tất cả. A Bệ Bạt Trí là: Tàu dịch Bất Thối Chuyển địa, như kinh Ðại
Bổn và trong luận đã nói: Lại có nhiều món nhơn duyên nên đặng bực Bất
Thối. Như bộ Thập Nghi năm món, bộ Thông Tán 10 việc tốt, bộ Quần Nghi 30
điều lợi ích v.v....
Sao: “Sanh về đều đặng bất thối”
là: Sợ người nghi nước kia vốn nhiều thánh hiền, song đều là bực thượng sĩ
tu lâu; người mới sanh về vị tất đặng bất thốI, nên văn đây nói: không
luận thánh, phàm, hễ ai tu trì danh niệm Phật được sanh về đó liền đặng
bất thối chuyển một cách như nhau, để giải quyết cái nghi của người kia
vậy.
Như trong Kinh Ðại Bổn đã nói:
“Người sanh về nước kia, ở với nhau bằng điều nhơn, đổi chác nhau bằng
việc nghĩa, không làm gì quấy quá, trong không có cái tâm dâm nộ, thói ngu
si”.
Lại nói người sanh về nước kia
thảy đều trọn đủ 32 tướng tốt, các căn sáng tỏ, nhẫn đến thành Phật chẳng
mắc vào ác thú. Lại trong Luận lời tụng nói: “Những chúng người và trời
tâm đều bất động, toàn là ở trong biển trí thanh tịnh sanh ra”. Bất động
tức là bất thối. Bởi do sức niệm Phật, được nhờ biển trí Như Lai thấm
nhuần sanh ra nên có tấn mà không thối.
“Năm món” là bộ Thập Nghi Luận
nói: “Có năm món nhơn duyên nên đặng bất thối: 1.- Nhờ nguyện lực đại bi
Ðức Di Ðà nhiếp trì nên bất thối. Nay giải rằng: như kinh Ðại Bổn, ngài
Pháp Tạng nguyện rằng: “Khi ta làm Phật, ai nghe danh hiệu ta, qui y tinh
tấn liền đặng pháp nhẫn thứ nhứt, pháp nhẫn thứ nhì và pháp nhẫn thứ ba”.
Ở trong pháp chư Phật hằng không thối chuyển, ví như qua biển cả được đi
chiếc tàu to thì khỏi chìm đắm. 2.- Nhờ hào quang Phật thường chiếu nên
tâm Bồ Ðề tăng tiến không thối. Nay giải rằng: Như Kinh Ðại Bổn nói: “Thấy
hào quang sáng của Phật, mà sanh từ tâm; lại người niệm Phật, Phật phóng
quang minh nhiếp hộ người ấy. Ví như mặt trời, mặt trăng chiếu rọi đường
tối, thì khỏi sa hầm hố”. 3.- Nhờ nước, chim, cây, rừng, tiếng gió, tiếng
nhạc, đều nói ra pháp khổ không, người nghe thường khởi tâm niệm Phật,
Pháp, Tăng, nên bất thối. Nay giải rằng như kinh đây và trong hai bộ nói:
nước, chim, cây, rừng, gió, nhạc. Ví như người vong giả nghe tiếng khánh,
tiếng chuông, tăng thêm chánh niệm. 4.- Toàn là các bực Bồ Tát, dùng làm
bạn lành, ngoài không ma, tà, trong không phiền não nên bất thối. Nay giải
rằng: Như kinh đây nói: “Cõi kia các người bực thượng thiện đồng hội một
xứ”. Ví như đem con để ở nơi xóm Trang Nhạc (34) nước Tề thì không còn nói
tiếng Sở. 5.- Nhờ thọ mạng vĩnh kiếp, cùng Phật bằng bực nên bất thối. Nay
giải rằng: Như trong kinh nói: “Phật và nhơn dân thọ mạng vô lượng”. Ví
như đi con đường muôn dặm, nương theo thời gian lâu mau rốt rồi cũng đến
Bảo Sở.
Còn 10 việc tốt và ba mươi điều
lợi ích, đại khái đồng với đây, vì số nhiều không dẫn.
Sớ: Lại bất thối có ba nghĩa:
Ðại thừa bất thối; dĩ đắc bất thối; vị đắc Bất thối, lệ như kinh Di Lặc
vấn nói.
Sao: “Ðại thừa bất thối” là: Vì
vãng sanh về nước kia, là đi ngay vào bực Ðại thừa, không còn thối chuyển
là hàng Tiểu thừa nữa (hay nhị thừa cũng thế).
“Dĩ đắc bất thối” là vì hễ sanh
về nước kia, phàm chỗ đã đặng, không còn thối chuyển, tan mất cái mình đã
có (chứng).
“Vị đắc bất thối” là: hễ sanh về
nước kia, phàm chỗ chưa đặng, không chi làm thối chuyển, ngăn con đường
tiến tới trước.
Lại kinh Di Lặc vấn nói: “Tự
phần kiên cố gọi là bất thối. Thắng tấn bất hoại, gọi là bất chuyển”. Văn
đây nghĩa: Ðại thừa; dĩ đắc và vị đắc. Ba nghĩa phối đó thời hai nghĩa
trước đồng với Tự Phần; một nghĩa sau đồng với Thắng Tấn.
Sớ: Lại đồng tên là bất thối,
nhưng có chỗ thấp và cao. Như trong Khởi Tín và thuyết ngài Diệu Tông,
ngài Từ Chiếu nói v.v...
Sao: Luận Khởi Tín nói: “Người
sanh về nước kia thường thấy Phật, rốt đặng bực bất thối”. Lời sớ nói bất
thối có ba vị: 1.- Tín hạnh chưa đủ, chưa đặng bất thối. Vì không có duyên
thối nên gọi là bất thối. 2.- Vị Thập Tín đầy đủ tiến vào vị Thập Trụ,
đặng thiểu phần pháp thân, gọi là bất thối. 3.- Vị Tam Hiền viên mãn tiến
vào vị Sơ Ðịa sắp tới, chứng biến mãn phần pháp thân, gọi là bất thối.
Lại ngài Diệu Tông làm lời sao
nói: “Bất thối có ba nghĩa: nếu phá được kiến hoặc, tư hoặc, gọi là vị bất
thối, thời hằng không mất cái ngôi siêu phàm. Nếu dẹp được trần sa hoặc,
gọi là hạnh bất thối thời hằng không mất cái hạnh Bồ Tát. Nếu phá tan được
vô minh hoặc gọi là niệm bất thối, thời hằng không mất cái chánh niệm
trung đạo”.
Lại ngài Từ Chiếu Tông Chủ làm
bộ Tứ Ðộ Ðồ thuyết nói: “Bởi người chưa đoạn phiền não hoặc, sanh cõi Ðồng
Cư, là nguyện bất thối. Người dã phá kiến hoặc, tư hoặc, sanh cõi Phương
Tiện là hạnh bất thối. Người phá được trần sa hoặc và phá được một phần vô
minh hoặc, sanh cõi Thiệt Báo là trí bất thối. Người phá luôn hết ba hoặc,
sanh cõi Tịnh Quang, là vị bất thối”. Thế thời cái tên bất thối tuy đồng
mà thấp, cao tự khác, lệ như nghĩa cửu phẩm.
Sớ: Lại trong tứ giáo nói bất
thối chẳng phải như nghĩa kinh này.
Sao: Trong tứ giáo đều nói bất
thối như: Tạng giáo tu biệt tướng niệm là bất thối, Thông giáo được tánh
địa là bất thối, Biệt giáo bực Thất Trụ là bất thối, Viên giáo bực Thất
tín là bất thối. Thế thời biết từ đây sắp trước, tấn thối chưa định.
Nay người niệm Phật miễn sanh
nước kia, dầu trước kia là người ác hay súc sanh, nay cũng đặng bất thối;
đâu chẳng tốt mầu mau lẹ, khác hơn các kinh giáo kia!
Sớ: Xứng lý thời tự tánh thường
trú là nghĩa bất thối chuyển.
Sao: Ví như hư không, từ xưa đến
nay không từng thối chuyển, dầu muốn thối chuyển, thối đến chỗ nào?
Thượng Thủ
Trong nước kia, có nhiều vị nhứt
sanh bổ xứ. Số ấy rất nhiều chẳng phải toán số mà biết được, chỉ khá dùng
số vô lượng, vô biên a tăng kỳ mà nói thôi.
Sớ: Nương văn trên nói: ‘Người
sanh nước kia đâu những bất thối, lại còn có bực Bồ Tát bổ xứ không thể kể
xiết’ để khuyên người cầu sanh vậy. Bổ xứ là: chỉ một đời này kế bổ ngôi
Phật, tức bực Ðẳng Giác Bồ Tát.
Sao: “Khuyên người cầu sanh” là:
Người sanh về đó đều được bất thối, đã hơn các nước, lại nhiều vị bổ xứ,
khá gọi rằng: Siêu vượt thù thắng rất tột đó vậy.
“Chỉ một đời nầy” là: Người ở
cõi nầy tu hành bỏ thân nầy thọ thân khác, nghìn đời muôn đời chưa có cùng
tột, nhẫn đến người chứng tam quả cũng còn có sanh; bực A La Hán mới đoạn
được thân hậu hữu. Tuy đoạn thân hậu hữu, nhưng chưa đặng thành Phật.
Nay kinh này nói, chỉ còn một
đời, kế liền bổ đi làm Phật. Trước như ngài Hộ Minh, sau như ngài Từ Thị
là vị Bồ tát tột ngôi. Lại kinh Ðại Bổn nói: “Người sanh về nước kia đều
đủ 32 tướng tốt, rốt ráo thâm nhập chỗ yếu nghĩa pháp mầu”, đều còn một
đời, sẽ bổ xứ làm Phật.
Cứ đây, thời như vị thự quân
(thái tử) tạm ở Ðông cung quyết định nối ngôi Nam Diện, chẳng phải sánh
với các hàng bá quan lần hồi tăng chức, bất quá tới bực nhơn thần cực vị
mà thôi. Các vị Bồ Tát đây cũng đều nguyện vãng sanh, những người khinh dễ
cõi Tây phương sao mà chẳng xét cho lắm?!
Sớ: Hỏi: Xứ kia, đức Quan Âm kế
sẽ bổ ngôi Phật, kế là Thế Chí. Sau đức Thế Chí không nghe nói bổ ai? Nay
nói: Bổ xứ rất nhiều, vậy chớ ngày nào sẽ bổ? Lại bổ xứ đó vị Bồ tát đã
tiến lên hết thập địa, vào trụ ngôi Ðẳng giác như mặt trăng giữa các ngôi
sao, đâu đặng rất nhiều đương ở nước kia?
Ðáp: Bổ xứ bất tất định bổ chỗ
xứ của Phật Di Ðà, mà 10 phương thế giới vô tận, chư Phật nhập Niết Bàn vô
tận, Bổ Xứ Bồ Tát cũng vô tận. Nhiều vị trụ trong cõi nước kia mà đợi bổ
xứ, thì sao lại chẳng đặng?
Lại chư Phật cũng như vi trần,
không có cùng tận; huống là Bồ Tát số kia rất nhiều, không đủ gì nghi, như
trong Ðại Bổn nói.
Sao: Kinh Ðại Bổn nói: “Phật
(Thích Ca) bảo ngài Di Lặc: Trong thế giới này (Ta Bà) có 720 ức vị Bồ tát
sanh về cõi kia, mỗi mỗi vị ấy đã từng cúng dường vô ương (34) số Phật như
ông Di Lặc đây; các vị tiểu Bồ Tát cũng được vãng sanh không thể kể xiết.
Thế giới phương khác: 1.- Cõi Phật Quang Viễn Chiếu, cũng có 80 ức Bồ Tát
đều đang sanh về. 2.- Cõi Phật Bảo Tạng cũng có 90 ức. 3.- Cõi Phật Vô
Lượng Âm cũng có 220 ức như thế. Lần hồi kế đến 44 cõi Phật, nhẫn đến vô
lượng cõi Phật, những người vãng sanh không thể kể xiết. Chỉ nói danh hiệu
Phật, cùng kiếp không hết, huống các Bồ tát đang sanh về đó. Nói như Di
Lặc thời rất nhiều vị Bổ xứ càng thêm chứng rõ.
Sớ: Như văn trước, y, chánh hai
báo. Hoặc trong văn kinh có, trong văn bản nguyện không; hoặc trong văn
bản nguyện có, trong văn kinh không, lẫn thấy không ngại.
Sao: Nếu cứ theo nghĩa chúng
sanh mộ Phật phát nguyện, nguyện mãn thành Phật thời cõi kia mỗi món sở
hữu đều là mỗi lời nguyện của Phật kia đã thành, thảy đều in hiệp. Nay nói
lẫn nhau làm có, không đó vì văn hơi khác, nhưng ý thời đầy đủ vậy.
Lại như ngài Pháp Tạng nguyện
rằng: “Khi ta làm Phật trong cõi nước ta, các trời, nhơn dân, tất cả vạn
vật đều nghiêm tịnh sáng suốt, hình sắc xinh đẹp, tột nhiệm rất mầu, không
ai có thể cân lường. Dầu đặng pháp thiên nhãn thông cũng không thể biện
biết được cái danh số đó”. Xem đây, thời chỉ nói chánh báo, y báo, đâu
chẳng nhiếp hết?! Chẳng nên chấp văn mà hạn nghĩa.
Sớ: Xứng lý thời tự tánh quyết
định thành Phật là nghĩa nhứt sanh bổ xứ.
Sao: Ngài Khuê Phong nói: “Nay
biết tâm mình là Tâm Phật, quyết sẽ làm Phật”. Nhưng mà Phật xưa nay vẫn
thành Phật,chứ chẳng phải có làm mới đặng. Thế thời chỉ thấy cái Thỉ Giác
Phật mới đây, chớ không biết cái Bản Giác Phật sẵn có. Nên gọi rằng: Bổ
thời quyết định bổ. Thành Phật thời thiệt chẳng phải thành.
B.- Chánh Thị Nguyện Hạnh Linh Tri Tu
Chứng
(phân ra làm bốn phần)
1.-
Phát Nguyện (Dấy lòng nguyện)
2.-
Khởi Hạnh (làm công hạnh)
3.-
Cảm Quả (cảm được quả)
4.-
Kết Khuyến (kết lời khuyên)
Phát Nguyện (phân ra làm hai phần)
1.- Khuyến phát
nguyện tâm (khuyên dấy lòng nguyện)
2.- Xuất kỳ sở dĩ (chỉ
lý do kia)
Khuyến Phát Nguyện Tâm
Này Xá Lợi Phất! Chúng sanh nghe
lời ấy rồi nên phải phát nguyện sanh về nước kia.
Sớ: Văn trên kể bày y, chánh hai
báo, văn đây nói chúng sanh được nghe lời đây nên cần phát khởi đại nguyện
để nguyện sanh về nước kia, ấy là: Khuyên lần thứ nhứt, sau mới tráo trở
tỏ bày (tráo trở là lặp đi lặp lại nhiều lần).
Sao: 1.- Khuyên lần thứ nhứt là:
Trong kinh nói đi nói lại nhiều lần: Khuyên nghe, khuyên tin, khuyên
nguyện, ước có bốn lần. Nay nhằm lần khuyên ban đầu là nghe nói đến công
đức y, chánh trang nghiêm thù thắng mà phát nguyện. 2.- Nói nghe nói lời
ấy là: Nghe lời nói nhứt tâm trì danh, quyết định vãng sanh mà phát
nguyện. 3.- Nói nghe kinh này đây là: Nghe nói pháp Trì Danh được Phật hộ,
chẳng lui mất quả Bồ đề, mà tín thọ; Không nói nguyện là: Tín Thọ tức là
nguyện. 4.- Nói “nếu có người tin” là tổng kết cái lời nói người nghe rồi
thâm tín, những người mà đã có Tín và Nguyện thì không một người nào mà
chẳng sanh, nên cần phải phát nguyện. Mỗi lần mỗi nghe, nghe lại càng sâu,
mỗi lời mỗi nguyện nguyện thêm thiết thật, lời tuy tráo trở, nghĩa chẳng
lặp trùng, lòng quá sâu vì thương vật, nên dạy người chẳng mỏi!
Sớ: Lại: Sự nghe nói nhiếp thuộc
về nghĩa Tín, Nguyện nó nhiếp về nghĩa Hạnh, ba việc ấy là ba món tư lương
đều đủ nơi đây.
Sao: Có nghe rồi, vậy sau mới
Tín, chẳng nghe thời tín từ đâu sanh? Có nguyện rồi vậy sau mới hành (Tu).
Không nguyện thời hành do đâu khởi? Văn sau nói Tín, Hành là cội gốc văn
đây; Tín, Hành, Nguyện ba món tư lương về Tịnh Ðộ đầy đủ không thiếu.
Sớ: Lại lời nguyện nó có cái
năng lực bất khả tư nghì! Cõi Tịnh Ðộ của Phật kia cũng vì do lời nguyện.
Khi lâm chung được vãng sanh chỉ vì nhờ lời nguyện. Nhơn quả trong ba cõi
đều tùy theo lời nguyện. Các vị đại Bồ Tát đều tùy lời nguyện được vãng
sanh.
Sao: “Tịnh độ của Phật kia” là:
Ngài Pháp Tạng do trong sở nhơn phát 48 lời nguyện. Nay thành quả Phật,
rộng độ chúng sanh. Thời biết: Công đức vô cùng tận của Như Lai đều từ lời
nguyện sanh ra nên nói bất khả tư nghì.
“Lâm chung vãng sanh” là: Phẩm
Hạnh Nguyện nói: “Người đó đến khi mạng chung, tất cả các căn thảy đều bại
hoại, nhẫn đến bà con, oai thế, voi, ngựa, trân bảo v.v... cũng đều tan
mất; duy có lời nguyện chúa (lớn) đây chẳng bỏ lìa nhau. Trong tất cả
thời, nó dẫn dắt tới trước; trong một sát na, liền đặng sanh về thế giới
Cực Lạc” nên nói “bất khả tư nghì”.
“Nhơn quả trong ba cõi” là:
Nguyện hưởng sự vui trên cõi trời thời người bần mẫu sanh lên (35); nguyện
làm ông Minh Vương thời vì Ngục Thần trị quỉ (36). Món món đều tùy theo
lời nguyện chẳng phải ai bắt làm mà tự nhiên tâm nguyện nó làm, nên nói
“bất khả tư nghì”.
“Bồ Tát nguyện sanh” là: Ðức Phổ
Hiền nói lời tụng rằng: “Nguyện ta đến khi mạng sắp mất, dứt hết tất cả
các chướng ngại. Trước mặt thấy Phật A Di Ðà, liền đặng sanh về cõi An
Lạc”; nhẫn đến nguyện nhờ đức Phật thọ ký, rộng lợi ích chúng sanh v.v...
Chí như đức Văn Thù phát nguyện vãng sanh, ngài thuyết lời kệ, cũng nói:
“Nguyện ta khi mạng chung, diệt trừ các chướng ngại; mặt thấy A Di Ðà,
sanh về cõi An Lạc”, cùng đức Phổ Hiền, như hiệp cái Phù Tiết (37). Kìa
như ngài Thiên Thân, ngài Long Thọ v.v.... nhiều không kể hết, đều nguyện
vãng sanh nên nói “bất khả tư nghì”.
Sớ: Xứng lý thời tự tánh trở về
bản thể là nghĩa nguyện sanh về nước kia.
Sao: Nếu biết bản thể không lìa
đương xứ (Bản thể) thời chẳng phải sanh về nước kia, mà là sanh nước đây
vậy. Tuy nói con đường 10 muôn ức, nào từng động bước trong tấc thước! Nên
nói: “Chẳng nhọc khảy móng tay mà tới Tây phương vậy”. Như ai kia với tánh
Chơn Như mà không giữ được tự tánh, để đến đỗi tùy duyên theo năm đường
thời như đứa cùng tử (38) nương ngụ quê người linh đinh, vất vả nên phải
sớm về làng cũ.
Xuất Kỳ Sở Dĩ
Lẽ ấy thế nào? Vì được cùng các
người bực thượng thiện như thế, đồng hội họp một xứ.
Sớ: Văn đây nối văn trước, gạn
hỏi cho ra: vì sao dạy người phát nguyện sanh về nước kia? Do nước kia là
cái xứ để các người bực Thượng Thiện hội đồng. Nếu được sanh về nước kia
thì được vào hội tốt hơn hết. Như vậy nên phải cầu sanh.
Sao: Gạn hỏi có hai nghĩa: 1.-
Cõi Ta Bà cũng là nước Phật (Thích Ca), hà tất xa lìa nước mình? 2.- Trong
10 phương cõi Phật rất nhiều, vì sao cứ bảo cầu về Tây phương? Nên gạn hỏi
căn do đó.
Ðáp bằng cách dung hòa cũng có
ba nghĩa: 1.- Hoặc vì có quốc độ: Người, súc, quỉ, ngục, đồng nhau chung ở
thì vị tất toàn là loài người. 2.- Hoặc có quốc độ tuy thuần là loài người
ở, nhưng vị tất đều là người thiện. 3.- Hoặc có quốc độ, tuy thuần là
người thiện ở, nhưng vị tất đều là người Thượng Thiện.
Nay nói rằng: “Các người bực
Thượng Thiện” thời chẳng những là bực Thiện trong hạng người, cũng là bực
Thiện trong bực Thiện, như văn trên đã kể bày. Các bực Thanh Văn, Bồ Tát
nhẫn đến bực Bổ Xứ, các bực đây đều là bực người Thượng Thiện. Nay người
đặng vãng sanh liền cùng các bực ấy cư hội một xứ. Chỗ gọi rằng: “Quan Âm,
Thế Chí bắt tay cùng đi; Văn Thù, Phổ Hiền, sát cánh bạn lành”, dụ như lên
chốn Long Môn (39) cùng Dinh Châu (40). Vì trong đời người ít có vậy. Thế
nên bực đại Sĩ cầu vào hội Liên Lục (41) huống là kẻ phàm phu! Người xưa
tìm chỗ ở, còn biết chọn làng có nhơn; phương chi trang học đạo hội tốt
như đây, há chẳng muốn ư?
Sớ: Hỏi: Người sanh về Cực Lạc,
loại kia chẳng phải một, đâu đặng đồng xưng là bực Thượng Thiện? Ðáp: Do
vì đều đặng bực Bất Thối Chuyển.
Sao: “Loại kia chẳng phải là
một” là: có phàm, thánh, Ðại, Tiểu, thượng, trung, hạ phẩm, phân có ngôi
thứ, vậy sao nay lại lược bỏ phẩm Trung, phẩm Hạ, chỉ nói phẩm Thượng
Thiện nên lập lời nạn đây.
Nay nói chúng sanh sanh về đó
đều là bực bất thối chuyển thì rốt ráo đều thành bực Vô thượng Chánh Giác,
là cảnh giới của Phật nên không khác vậy.
Sớ: Xứng lý thời tự tánh vạn
thiện đồng qui (qui về tự tánh) là nghĩa đồng hội một xứ.
Sao: Trăm sông hội về một bể cả,
các cảnh vật hội về một cõi không, các người bực Thượng Thiện chẳng hội về
một xứ đây, vậy chớ tính hội về đâu?!
Khởi Hạnh (phân ra làm hai phần)
1.- Giản Dư Hạnh:
(chọn riêng các hạnh)
2.- Thị Chánh Hạnh:
(chỉ ngay chánh hạnh)
Giản Dư Hạnh
Này Xá Lợi Phất! Không thể do
nhơn duyên phước đức và căn lành ít mà được vãng sanh về nước kia đâu!
Sớ: Nương văn trên nói: Ðối với
bọn phàm dễ tới, bạn lành khó thân! Huống chi với hội của bực người Tối
Thượng thiện há nên dùng chút Thiện, chút Phước mà được sanh vào?
Trong văn đây, ngài Linh Chi lấy
hai chữ Thiện Căn làm hạnh chánh thức thuộc về pháp trì danh, lấy hai chữ
Phước Ðức làm hạnh trợ (phụ) thuộc về ba việc phước của pháp tu Tịnh
nghiệp.
Ngài Hải Ðông thời gom luôn bốn
chữ "Ða Thiện, Ða Phước" làm hạnh chánh, nói đó là phát tâm Bồ Ðề; lấy bốn
chữ "Thiểu Thiện, Thiểu Phước" làm hạnh trợ, nói đó là pháp chấp trì danh
hiệu. Hai nghĩa trái nhau. Nay đều vì hòa hợp mà giải, nghĩa là: Muốn sanh
về nước kia, cần phải đa thiện, đa phước mới được. Mà nay nói pháp trì
danh đây chính là cái Thiện ở trong các hạng Thiện, Phước trong các hạng
Phước. Chính chỗ gọi rằng: Phát tâm Bồ Ðề mà làm đại nhơn duyên sanh về
nước kia vậy.
Sao: “Trái nhau” là: Một ông cho
pháp trì danh thuộc về hạnh chánh, một ông cho pháp trì danh thuộc về hạnh
trợ. Hai thuyết mâu thuẫn. Mà đại ý kinh đây, chính là trọng pháp trì
danh. Nếu cho pháp trì danh là hạnh trợ thời văn sau nghe nói Phật A Di
Ðà, chấp trì danh hiệu, nghĩa phải nói làm sao cho thông? Thế thời với
pháp trì danh mà cho là hạnh trợ, đoán chắc không có lý đó.
Lại ngài Linh Chi lấy ba việc
phước trong Quán Kinh phối với cái phước đức kinh đây thời việc phước thứ
ba kia chính là phát tâm Bồ Ðề, đây bèn thành ra hạnh trợ, cùng ngài Hải
Ðông nói: Tâm Bồ đề là hạnh chánh. Hai Ngài cũng mâu thuẫn. Nhưng trong
Quán Kinh lấy ba việc phước làm cái chánh nhơn tu Tịnh Nghiệp, thế mà ngài
Linh Chi nói phát Bồ Ðề tâm là hạnh trợ, cũng không có lý đó.
Nay (Tổ Vân Thê) vì hòa hợp mà
giải; lại lấy pháp trì danh làm hạnh chánh, còn lấy pháp trì danh làm phát
Bồ Ðề tâm thời đều thủ ý của hai ngài, mà hòa hợp nghĩa kia vậy.
“Thiện căn” là: Trong Quán Kinh
thời như văn trên nói: Việc phước thứ ba là phát tâm Bồ Ðề. Kinh Ðại Bổn
thời nói ba bực vãng sanh cũng đều nói phát tâm Bồ Ðề.
Căn cứ theo đây thờI phát tâm
phàm phu, ấy gọi là không thiện căn. Phát tâm Thanh văn, không phát tâm Bồ
đề, ấy gọi là thiểu thiện căn vậy.
“Phước đức” là: Trong Quán Kinh
thời nói hiếu dưỡng phụ mẫu v.v... Kinh Ðại Bổn thời nói tu các công đức
v.v... Căn cứ theo đây thời đối với bố thí, trì giới v.v.. nhẫn đến lập
chùa, tạo tượng, tham thiền, tụng kinh, khổ hạnh, tất cả việc phước đều bỏ
đi không làm, ấy gọi là “vô phước đức”. Song ta làm phước đây là trồng cái
nhơn hữu lậu, kết quả nho nhỏ ở cõi nhơn thiên, ấy gọi là “thiểu phước
đức”.
“Thiện trong các thiện” là: Tự
có năm nghĩa, do vì trong Luận Trí Ðộ đủ năm món tâm Bồ Ðề: 1.- Phát tâm
Bồ Ðề, nghĩa là: Ở trong vô lượng sanh tử, phát tâm đại Bồ Ðề, mà pháp trì
danh chính là ở trong cái tâm kẻ phàm phu sanh tử khởi tâm đại giác. 2.-
Phục tâm Bồ Ðề, nghĩa là: Ðoạn các phiền não, bẻ dẹp tâm kia (phiền não)
vậy, mà pháp trì danh thời tâm chánh niệm vừa bày, tâm phiền não tự diệt.
3.- Minh tâm Bồ Ðề, nghĩa là: Rõ thấu lý thật tướng của các pháp, mà pháp
trì danh chính là một tâm ấy, rõ thấu tất cả thật tướng của các pháp. 4.-
Xuất đáo Bồ Ðề, nghĩa là: Ðặng bực Vô Sanh Nhẫn ra khỏi ngoài ba cõi, đến
biển Tát Bà Nhã (nhứt thế trí), mà pháp trì danh liền đặng nhẫn thứ nhứt,
thứ hai và thứ ba, mau khỏi đường sanh tử, tới bực nhứt thế trí. 5.- Vô
thượng Bồ đề, nghĩa là: Ngồi chốn Ðạo Tràng, thành bực tối chánh giác, mà
pháp trì danh thời đặng bực bất thối chuyển, thẳng đến thành Phật.
Lại ngài Hải Ðông làm lời sớ dẫn
trong phẩm Bồ tát Tâm Ðịa nói: “Các vị mới phát tâm tu Bồ tát, hay thâu
giữ tất cả pháp Bồ Ðề phần (37 đạo phẩm) thiện căn thù thắng”. Luận Du Dà
quyển thứ 37 nói: “Bồ Tát chỗ chứa nhóm thiện căn, dùng tín tâm tịnh diệu
thuần nhứt để hồi hướng lên quả Vô Thượng Bồ Ðề”. Bộ Lương Nhiếp, quyển
thứ 10 nói: “Chỗ làm căn thiện cũng dùng hồi hướng lên quả Vô Thượng Bồ
Ðề”. Thế thì các kinh đều lấy chỗ phát tâm Bồ Ðề làm thiện căn, mà kinh
đây pháp trì danh chính là cái thiện căn hồi hướng lên quả Vô Thượng Bồ Ðề
vậy. Do vì đức Phật A Di Ðà tức là ngôi Vô Thượng Bồ đề. Ðây là cái thiện
trong các việc thiện nên gọi “đa thiện căn”.
“Phước trong các việc phước” là
cũng có hai nghĩa: 1.- Phật A Di Ðà là danh hiệu muôn đức. Một danh ấy vừa
niệm thời muôn đức đều đủ, thế chẳng cầu phước mà phước đã đủ tròn. 2.- Do
năng lực trì niệm, tự nhiên các việc ác không khởi, các việc lành vưng
làm; lấy đây tu phước thời phước dễ nhóm. - Ðây là cái phước trong các
việc phước, nên gọi “đa phước đức”.
Sớ: “Nhơn duyên” là: Ngài Thanh
Lương nói: “Chính là lấy cái mà nó hay phát khởi ra đó làm nhân. Mượn
những cái giúp thành cho nhân phát khởi làm duyên”. Nay kinh đây có hai
nghĩa: 1.- Dùng thiện căn làm nhân, dùng phước đức làm duyên. 2.- Thiện
căn, phước đức, mỗi cái đều có nhân duyên.
Sao: “Thiện nhân, Phước duyên”
là: Dùng thiện căn Bồ Ðề làm chánh nhân vào đạo, như trong kinh nói:
“Không phát tâm chánh giác Bồ Ðề, dầu tu pháp lục độ vạn hạnh trải hằng sa
kiếp, rốt cuộc cũng không thành Phật”. Cho nên biết Bồ Ðề tâm là cội gốc
sanh ra muôn việc lành, thế gọi là nhân. Song cần phải làm tất cả việc
phước đức để giúp thành quả Bồ Ðề; dùng phước giúp huệ, dùng sự để hiển
lý, giúp đỡ vào đạo; ấy gọi là duyên.
“Ðều có nhân duyên” là: Thiện
căn, phước đức, chỗ lý do của nó, từ đâu mà phát tâm, đều kêu là nhân. Mà
thiện căn phát khởi, ắt có các món thiện duyên làm trợ. Thế là mỗi món đều
có cái duyên của nó.
Sớ: Hỏi: Cớ sao trong Quán kinh
nói phát tâm Bồ Ðề để ở về phước thứ ba? - Ðáp: Do vì phước có sự, có lý,
không phải chuyên về sự không.
Sao: Trong Quán Kinh nói ba việc
phước: 1.- Hiếu dưỡng cha mẹ và phụng sự sư trưởng, từ tâm bất sát, tu 10
thiện nghiệp. 2.- Thọ trì pháp tam qui, giữ đủ các giới, không trái oai
nghi. 3.- Phát tâm Bồ Ðề, tin sâu lý nhơn quả, đọc tụng kinh điển Ðại
thừa, khuyến tấn người tu.
Nạn rằng: Vì sao phát tâm Bồ Ðề
mà cho nhập với hai cái trên, đồng gọi là phước? Nay nói phước có sự, có
lý. Tâm Bồ Ðề đây là trong lý Bát Nhã. Phước to lớn như hư không, không
thể nghĩ lường, chẳng phải cái phước hữu lậu cõi nhơn thiên mà bị Tổ Ðạt
Ma ngài chê vậy. Cho nên hai cái phước trước còn chung với bực phàm Tiểu,
duy phước đây riêng bực Ðại thừa mà thôi. Song nay lời Sớ không dùng phát
Bồ Ðề tâm phối với phước, mà đem thuộc về thiện căn, ấy là sao? Bởi do
Thiện và Phước, riêng ra thời hai, chung lại thời một. Riêng mà nói đó
thời tâm Bồ Ðề, riêng thuộc về thiện căn.
Chung lại mà nói đó thời tâm Bồ
Ðề, cũng nói là phước được. Trong Quán Kinh chung dùng nên nói phước cũng
không ngại.
Hỏi: Kinh Bảo Tích, kinh Ðại Bổn
đều nói: "Người muốn thấy đức Vô Lượng Thọ Phật phải phát tâm vô thượng Bồ
Ðề, lại phải chuyên tâm tưởng niệm nước kia và chứa nhóm thiện căn" thời
thành ra Bồ Ðề và thiện căn tuồng như hai việc. Nay kinh đây trực nhận
thiện căn thuộc về tâm Bồ đề là sao?
Ðáp: Kinh kia chỉ nói thiện căn,
kinh đây lại nói đa thiện căn. Một chữ “Ða” chẳng phải tâm Bồ Ðề thì lấy
cái gì tương đương vào đó?
Sớ: Hỏi: Chính nơi pháp trì danh
cho là đa thiện phước đức; ngoài kinh đây, riêng có kinh nào chứng cứ
chăng? Ðáp: có đành rành có thể chứng được như: kinh Ðại Bi, kinh Ðại Phẩm
v.v... đều có nói.
Sao: “Chứng về thiện căn” là:
Kinh Ðại Bi nói: “Một khi xưng danh hiệu Phật, do thiện căn ấy được vào
cõi Niết Bàn không thể cùng tận”. Lại nói: “Khi ta (Phật) diệt độ rồi,
nước Bắc Thiên Trúc, có ông tỳ kheo tên Kỳ Bà Già tu tập vô lượng pháp
"tối thắng thiện căn"; sau khi mạng chung sanh về Tây phương qua trăm
nghìn ức thế giới nước Phật Vô Lượng Thọ. Nhẫn sau thành Phật hiệu là: Vô
Cấu Quang Như Lai”. Lại Trang Nghiêm kinh luận nói: “Khi Phật còn tại thế,
có một ông già đến cầu xin xuất gia. Ngài Xá Lợi Phất v.v... các vị đại Ðệ
tử đều không chịu độ. Do vì xem ông già nhiều kiếp không có thiện căn.
Phật Ngài độ cho, liền chứng đạo quả. Nhơn đó Phật bảo trong đại chúng
rằng: ‘Ông này vô lượng kiếp về trước làm ông tiều đốn củi, bị cọp dữ rượt
chụp, hoảng hốt (sợ) bèn leo lên cây, niệm nam mô Phật; do thiện căn đó,
nay gặp ta đắc độ”.
Kinh Hoa Nghiêm quyển thứ 10 văn
Hồi Hướng nói: “Nguyện nhớ niệm tất cả chư Phật về đời hiện tại, vị lai,
quá khứ trong vô lượng vô biên thế giới”.
Và kế nói: "Do thiện căn niệm
Phật đây”. Như thế đó đều là chỗ chứng rõ rằng: pháp trì danh là đa thiện
căn.
“Chứng phước đức” là: kinh Ðại
Phẩm Bát Nhã nói: “Nếu người tán tâm mà niệm Phật cũng đặng hết khổ; với
phước kia sẽ hưởng không hết, huống là định tâm nhớ niệm ư?” Kinh Xưng
Dương Chư Phật Công Ðức nói: “Nếu có người được nghe danh hiệu Phật Vô
Lượng Thọ Như Lai, một lòng tin chịu, trì đọc, tụng niệm, người ấy sẽ đặng
cái phước vô lượng hằng khỏi chốn tam đồ. Sau khi mạng lâm chung, sanh về
cõi kia”.
Luận Trí Ðộ nói: “Ví như có
người, khi mới sanh ra lọt xuống đất liền mỗi ngày đi nghìn dặm. Ði mãn
một nghìn năm, dùng của bảy báu dưng cho Phật, phước đức biết bao? Thế mà
chẳng bằng có người qua đời ác sau này, một tiếng xưng niệm A Di Ðà Phật,
phước đây hơn kia”.
Kinh Tăng Nhứt A Hàm nói: “Như
có người dùng tứ sự cúng dường tất cả chúng sanh trong cõi Diêm Phù Ðề này
được phước rất lớn. Nhưng chẳng bằng người xưng niệm danh hiệu Phật bằng
trong những nặn sữa (giây phút), công đức hơn trên không thể nghĩ bàn”.
Phàm nghĩa như thế đó đều là chứng minh pháp trì danh là đa phước đức vậy.
Lại kinh Bảo Tích quyển 19 nói:
“Bấy giờ có 1 thầy tỳ kheo nghe đức Phật (Thích Ca) khâm khen công đức cõi
Phật Bất Ðộng Như Lai, sanh tâm ham mến mà niệm sanh về kia. Ðức Phật Ngài
dạy rằng: ‘Không nên đem tâm ái luyến mong đặng sanh về; duy có trồng các
thiện bổn, tu các phạm hạnh mới được sanh về cõi kia”. Thiện bổn tức là
thiện căn; phạm hạnh tức là phước đức. Ðấy, lại đều rõ ràng để chứng minh
rằng pháp trì danh mới là "đa thiện đa phước”. Các kinh đều tán thán,
chúng ta khá chẳng tín thọ sao?
Sớ: Hỏi: Những người ở cõi này
riêng tu lý Viên Ðốn, chẳng nguyện vãng sanh, đâu được nói họ là thiểu
thiện căn ư?
Ðáp: Người tu Viên Ðốn tuy ngộ
được nhứt tâm, hãy còn thân hậu hữu. Chính phải cầu sanh nước kia, thân
cận Phật Di Ðà.
Kìa, như chiếc xe ông Triết Lão,
ông Thanh Công rõ ràng úp bánh! Nếu kia tự phụ là người Viên Ðđốn, chẳng
nguyện vãng sanh, phải biết những người ấy là thiểu thiện căn vậy! Như
trong kinh Hoa Nghiêm nói thì thua thiệt biết dường nào?
Sao: “Hậu hữu” là thân hậu ấm
vậy; tức là đời sau. Người tu Viên Ðốn dù chỗ kiến giải tuy bằng với Phật,
nhưng mà vô minh thô tế hãy chưa dứt hết, đức tánh hằng sa cũng chưa trọn
đủ, còn có vọng hoặc tất có luân hồi, đâu khỏi thân hậu ấm. Ðã còn thân
hậu ấm thời ắt có chỗ đi thọ sanh, không khỏi luân hồi trong sáu đạo, trừ
người dã chứng lên cõi Thật Báo. Còn bao nhiêu hoặc chưa khỏi cõi nhơn
thiên; nhưng trên cõi Trời nhiều kẻ đắm mê sự dục lạc, trong cõi người xen
lộn nhiều thống khổ; kẻ đọa lạc thì đông, mà người giải thoát không mấy.
Thế thời chúng ta không cầu sanh về Tịnh Ðộ, vậy chớ tính sanh về đâu?
Kìa như ông Triết Lão, nọ như
ông Thanh Công, đều xưng là người có tỏ ngộ. Mà ông Triết Lão thân đời sau
đắm mến trong cảnh giàu sang, ông Thanh Công thân sau chịu nhiều sự ưu
khổ. Ðều là bởi không ham mộ pháp vãng sanh, tự mất lợi lành; đến nỗi sa
đọa nhiều đời, xa đường Bồ Ðề. Ðâu chẳng phải thiện căn kém thiếu, mới ra
như vậy?
Nói kinh Hoa Nghiêm là: phẩm
Nhập Pháp Giới nói: Trên hội đức Cha Na, các bực đại Thanh Văn có người
không thấy Phật là do vì thiện căn chẳng đồng, vốn chẳng tu tập thiện căn
kiến Phật tự tại cớ vậy. Nên biết pháp chấp trì danh hiệu, nguyện thấy Di
Ðà thành đa thiện căn, đại thiện căn, tối thắng thiện căn và bất khả tư
nghì thiện căn vậy.
Sớ: Xứng lý thời tự tánh sanh ra
tất cả pháp là nghĩa thiện căn. Tự tánh giàu có tất cả pháp là nghĩa phước
đức.
Sao: "Nào dè tự tánh, hay sanh
vạn pháp; nào dè tự tánh vốn tự cụ túc”.
Thị Chánh Hạnh
Này Xá Lợi Phất! Nếu có gã thiện
nam, người thiện nữ nghe nói đến Phật A Di Ðà, chấp trì danh hiệu để niệm,
hoặc 1 ngày, hoặc 2 ngày, hoặc 3 ngày, hoặc 4 ngày, hoặc 5 ngày, hoặc 6
ngày, hoặc 7 ngày mà nhứt tâm bất loạn.
Sớ: Nương văn trên: đa thiện, đa
phước mới được sanh về nước kia, nhưng mà thiện căn khó trồng, phước đức
khó tu, huống lại nói rằng Ða. Nhiều kiếp nhọc nhằn, không thể nên đặng.
Như kinh Bảo Tích nói mười tâm, kinh Hoa Nghiêm nói 10 lời nguyện v.v...
Nay có một pháp trì danh vừa mau lẹ vừa gọn dễ, tức là đa thiện, đa phước.
Nên rõ pháp trì danh công đức rất thù thắng.
Sao: “Thiện căn khó trồng” là
như thuở trước ông Thân Tử (Xá Lợi Phất) phát tâm Ðại thừa, nhơn người Bà
La Môn xin tròng con mắt... mà ông bèn lui mất thiện căn v.v... “Phước đức
khó tu” là như trong kinh Niết Bàn quyển 34 nói năm phẩm tâm, tu mười điều
thiện; gọi rằng phẩm hạ, phẩm trung, phẩm thượng, phẩm thượng trung, phẩm
thượng thượng. Mỗi phẩm đều tu 10 thiện, thành ra năm chục. Trước tu, sau
tu, mới thành 100 phước. Thế thời phước đó không dễ gì tu, đã rõ vậy.
Kinh Bảo Tích nói 10 tâm là: 1.-
Ðối với chúng sanh khởi tâm đại từ, không tâm tổn hại. 2.- Ðối với chúng
sanh khởi tâm đại bi, không tâm bức não. 3.- Ðối với Phật Pháp không tiếc
thân mạng, lại có tâm hay giữ gìn Phật pháp. Nhẫn đến tâm thứ 10 là đối
với chư Phật xa lìa các tướng, lại hay khởi tâm tùy niệm. Ðủ mười tâm đây
mới được sanh về Tịnh Ðộ.
Kinh Hoa Nghiêm nói 10 nguyện
là: 1.- Lễ kính chư Phật; nhẫn đến. 10.- là phổ giai hồi hướng. Cũng do 10
nguyện đây, mới sanh về cõi nước kia.
Như trên, đều là các bực Bồ tát
quảng đại trí hạnh, chẳng phải dễ trồng, dễ tu. Nay pháp trì danh công đức
rất lớn, dầu cho mười tâm chưa đủ, mười nguyện chưa đầy, nhưng tịnh nghiệp
một phen thành thời liền sanh về nước kia. Ðã đặng sanh về nước kia thời
tâm này, nguyện này tự nhiên thành tựu, há chẳng phải đa thiện căn, đa
phước đức đấy ư? Chẳng trải quanh co, thế là mau lẹ. Không các việc bề
bộn, thế là gọn dễ. Mau lẹ mà đến xa, gọn dễ mà đặng nhiều. Các pháp môn
khác chẳng bì kịp, thế là thù thắng vậy.
Sớ: “Thiện nam tử, thiện nữ
nhơn”: Chữ Thiện có hai nghĩa: 1.- Thiện nhơn đời trước. 2.- Thiện loại
đời này. Nam, nữ là chung chỉ kẻ Tăng, người tục, kẻ lợi, người độn và tất
cả chúng sanh trong sáu đường có duyên với pháp trì danh niệm Phật.
Sao: “Thiện nhơn đời trước” là:
Kinh Ðại Bổn nói: “Nhơn dân trong thế gian, những người đời trước có làm
nhơn lành nên nay mới được nghe danh hiệu công đức Phật A Di Ðà. Một phen
nghe danh Phật từ tâm vui thích, ý chí thanh tịnh, tóc lông dựng dậy, nước
mắt liền tuôn ra, người đấy hoặc đời trước từng tu Phật đạo, hoặc vị Bồ
tát cõi thập phương khác, vốn chẳng phải người phàm”. Thế là những người
tín tâm niệm Phật đều là người đời trước đã có tu gốc lành ấy vậy.
“Thiện loại đời này” là như kinh Hoa
Nghiêm nói: “Thà ở trong các ác thú để mà hằng được nghe danh hiệu Phật,
chớ chẳng muốn sanh trong các cõi trời tạm thời chẳng được nghe danh hiệu
Phật”. Luận rằng: Không lấy cõi nhơn thiên làm thiện mà lấy cái được nghe
danh hiệu Phật làm thiện. Thế thời người tín tâm niệm Phật đây đều là bà
con với bực thượng thiện nhơn.
“Tăng, tục, lợi, độn” là: Pháp
môn Tịnh Ðộ thâu gồm tất cả. Như kinh Ðại Bổn nói những người sanh lên bực
thượng phẩm là người bỏ nhà, lìa tục mà làm thầy Sa Môn và cũng có người
không bỏ nhà lìa tục đấy, tức là năm chúng xuất gia, hai chúng tại gia. Hễ
ai niệm Phật đều được vãng sanh nốt, thế là chung cả kẻ tăng người tục.
Lại cõi kia hoa sen phân ra là 9
phẩm. Phẩm thượng gồm các bực thạnh đức Bồ tát, phẩm hạ kịp đến kẻ phàm
phu lơ lơ, nhẫn đến người ác v.v... Hễ ai có niệm Phật đều được vãng sanh
cả, thế là chung kẻ lợi người độn.
Lại các loài: quỉ, súc, địa
ngục, trống, mái, đực, cái cũng đều có thể kêu là “nam nữ”. Hễ loài nào có
tâm niệm Phật đều đặng vãng sanh, thế là chung tất cả chúng sanh vậy. Xét
xưa nghiệm nay, chỉ biên một hai tích; muốn rõ đủ đó, xin xem trong Vãng
Sanh Tập.
Sớ: Văn kế đây có ba phần: Nói
danh hiệu Di Ðà là nêu cảnh sở niệm. Nhứt tâm chấp trì là rõ pháp năng
niệm. Một ngày đến bảy ngày là hạn định kỳ niệm.
Sao: Nếu không có cảnh thời pháp
không từ đâu mà thi thiết. Không có pháp thời cảnh cũng là luống thôi.
Không kỳ hạn thời dầu cảnh thắng, pháp mầu, cũng giải đãi, lôi thôi, công
chẳng chóng tiến.
Ðủ ba việc đây hay khiến pháp
tịnh nghiệp quyết chắc thành tựu.
Sớ: Nêu cảnh niệm là: Ðức Phật
kia thành tựu muôn đức ở cõi Tịnh Ðộ thâu nạp hóa độ chúng sanh. Cho nên
dùng bốn chữ hồng danh A Di Ðà Phật làm cảnh sở niệm; vì y theo đó tu hành
có chỗ về đến.
Sao: Y báo, chánh báo nước Cực
Lạc, nói Phật thì đủ. Với công đức của Phật như bể cả, cũng chỉ nói danh
hiệu là đủ rồi, nên dùng bốn chữ danh hiệu làm cảnh. Y theo cảnh ấy mà gia
công chấp trì, vậy sau mới có chỗ về đến. Chữ Nghệ là đến vậy, nghĩa là về
đến nước kia vậy.
Hoặc có người hỏi: Ngoài tâm
không có cảnh, quán tâm tức là đủ, nào dùng cảnh làm chi? - Người ấy đâu
có biết tâm với cảnh là một, cũng lẫn nhau phát bày. Bực tiên đức nói: “Có
pháp tam muội thì chỉ quán ngay ba đường, hiển bày ông Phật bản tánh”.
Có pháp tam muội thì gồm tu pháp
trì chú... có pháp tam muội lại gồm tu sự tụng kinh... có pháp tam muội
lại gồm tu câu niệm Phật.
Nay nêu cảnh niệm, tức là gồm
pháp niệm Phật tam muội. Ðấy, đều dùng cảnh làm trợ duyên để hiện lộ ông
Phật trong bản tánh của ta. Hoặc trực hiển bản tánh, hoặc trợ hiển bản
tánh; đến chỗ cùng tột kia cũng là một mà thôi. Huống kẻ phàm phu mới học
chướng nhiễm đậm dày, phải toàn nhờ cảnh thù thắng mới phát minh được cái
diệu tâm của ta. Thực là chước nhiệm tu hành không nên khinh dễ vậy.
Sớ: Rõ pháp niệm ấy nghĩa là: Ðã
nghe thánh hiệu cần phải chấp trì. “Chấp” là nghe thời lãnh thọ, chẳm hẳm,
quả quyết không cho lay sút. “Trì” là lãnh thời giữ gìn, thường hằng bền
chắc không cho sót quên.
Sao: Chữ “chấp trì” phân giải
như trên. Ðây riêng nói chữ “trì” thời gồm chữ “chấp”, tóm chữ “chấp”. Tóm
lại là ý chuyên niệm không quên. Lại chữ Trì cũng có mấy cách: 1.- Minh
Trì: Nghĩa là niệm ra tiếng. 2.- Mặc Trì: Nghĩa là niệm thầm không ra
tiếng. 3.- Bán minh, bán mặc trì: Nghĩa là niệm hơi động môi lưỡi. Các nhà
tu trì chú gọi đó là pháp Kim Cang trì.
Lại hoặc trì niệm bằng cách ghi
nhớ số, hoặc trì không nhớ số, đủ như trong Mật giáo nói. Tùy tiện niệm
cách nào cũng đều được cả. Nhưng mỗi mỗi đều phân có sự, có lý: Nhớ niệm
không gián đoạn, đó là sự trì. Thể xét không gián đoạn đó là lý trì. Văn
sau sẽ biện rõ. Lấy đây làm nhơn. Văn sau nhứt tâm bất loạn cũng có sự và
lý. Những người không hiểu ý đây, cho phép niệm Phật là để độ kẻ độn căn;
tu pháp Tham Thiền mới đặng ngộ đạo. Kẻ sơ cơ nghe lời đấy không tự giải
quyết được. Ðâu có biết pháp thể cứu niệm Phật (lý niệm) cùng các vị tôn
túc đời trước dạy người nói câu thoại đầu dẹp tình nghi, ý rất giống nhau.
Cho nên người xưa nói: “Phép tham thiền không cần nói câu thoại đầu nào
khác, chỉ tiêu qui trên một câu A Di Ðà Phật thời xong”. Rất mầu thay lời
nói đó!
Sớ: Lại chữ Chấp Trì tức là nghĩa Qui
Mạng.
Sao: “Qui mạng” là: Tiếng Phạm nói “Nam
mô” (Namah-Namo). Ðã giải trong lời tự trước. Nếu chẳng đem cả thân mình
qui mạng thời đâu đặng thành nhứt tâm chấp trì; cho đồng một nghĩa. Chữ
Qui lại có hai nghĩa, cũng như trong lời tự trước nói: 1.- Nghĩa “qui
đầu”: Chấp Trì danh hiệu, nhứt tâm hướng đến, tức là sự nhứt tâm. 2.-
Nghĩa “qui nguyên”: Chấp trì danh hiệu đem trở về nơi nhứt tâm (của mình),
tức là lý nhứt tâm vậy.
Sớ: Do văn trên trong hai cảnh
và pháp, lại có ba nghĩa: 1.- Nghe nói danh hiệu Phật, thế là Văn Huệ, 2.-
Chấp thọ nơi lòng, thế là Tư Huệ. 3.- Giữ gìn không quên, thế là Tu Huệ.
Sao: “Văn huệ” là: Ðức Phật A Di
Ðà tuy có vô lượng công đức, nhưng công đức ấy nếu không nghe thời không
biết. Nếu đức Thích Ca không nói thì ta không được nghe, nên trong Hoa
Nghiêm nói: “Người đặng huệ vô sanh do trước nhờ có đa văn”. Lại nói:
“Phật pháp không người nói, tuy ta có huệ cũng không rõ đặng”. Hoặc nghe
lời trong kinh luận kia cho tỏ bày, hoặc nghe ông tri thức kia chỗ chỉ
bảo, một phen nghe lọt vào lỗ tai hằng làm hột giống của đạo, như thế đó
gọi là Văn. Văn mà nói Huệ: Văn tức là Huệ. Vì sao? Ví như đối với cây đá
mà nói thì chúng nó chai ngắt đâu có biết nghe gì, đối với người ngu mà
nói thời họ nghe mà không nhận lãnh được gì cũng như không nghe; cho nên
nói Văn Huệ.
Tư huệ là: Ðã nghe vào nơi tai,
phải gìn nơi tâm; lóng xét chín xem, đó là pháp môn gì, đây là nghĩa lý
làm sao, thế đó gọi là Tư. Tư mà nói rằng huệ là: Tư tức là huệ. Ví như
loài cầm súc tuy có nghe, nhưng nó đâu có biết tư tưởng gì, còn người ngu
tuy có nghe nhưng nghe vào tai nói ra nơi miệng, không nhớ tưởng chi cả;
cho nên nói Tư huệ.
Tu huệ là: Ðã sâu nghĩ đó, phải
gắng sức làm theo, thế đó gọi là Tu. Tu mà nói rằng huệ là: Tu tức là huệ.
Ví như người cuồng dại, tuy có suy nghĩ chỉ hao tinh nhọc thần, chớ chẳng
thực hành.
Hỏi: Nay chỉ ba huệ đây, có chỗ
nào chứng cứ? Ðáp: Luận Phật Ðịa nói: “Vị Bồ tát thực hành ba diệu huệ mà
được sanh về cõi Tịnh Ðộ”; giải rằng: Do nghe, nhớ, tu (văn, tư, tu) ba
huệ đây mới vào cõi Tịnh Ðộ. Cho nên biết pháp niệm Phật ắt có ba huệ.
Sớ: Lại có ba nghĩa: Nghe nói
danh hiệu Phật, tâm không nghi ngờ, thế đó gọi là Tín. Tín rồi giữ gìn,
khởi tâm ưa muốn, thế đó gọi là Nguyện. Nguyện rồi trì niệm, tâm cần tinh
tấn, thế đó gọi là Hạnh.
Sao: Tín, Nguyện, Hạnh trong văn
sau sẽ biện.
Sớ: Chữ “danh hiệu” là bốn chữ
hồng danh “A Di Ðà Phật” không gồm sắc tượng v.v... Như kinh Văn Thù Bát
Nhã và trong luận Tỳ Bà Sa đã nói thì đem các món sắc tượng gồm trong danh
hiệu.
Sao: “Không gồm các món sắc
tượng”: chính là nói kinh này chuyên chú về chấp trì danh hiệu vậy. Kinh
Văn Thù Bát Nhã nói: “Phật bảo đức Văn Thù: ‘Muốn vào pháp Nhứt Hạnh tam
muội đấy thời phải ở chỗ vắng lặng, bỏ hết các ý loạn, không dùng tướng
mạo, chỉ buộc tâm vào một vị Phật, chuyên niệm danh tự, tùy phương sở của
Phật kia ở, vững mình ngó ngay hướng Phật để đối với một vị Phật, mỗi niệm
mỗi niệm nối nhau; tức trong niệm ấy, thấy đặng các đức Phật ở đời quá
khứ, đời vị lai và đời hiện tại. Chỉ niệm công đức một vị Phật cũng đồng
như niệm công đức của vô lượng Ðức Phật khác. Chỗ ông A Nan nghe được Phật
pháp còn mắc trong số lượng, chớ nếu ta đặng pháp Nhứt Hạnh tam muội thời
đối với pháp môn trong các kinh mỗi mỗi phân biệt, thảy đều rõ biết. Ngày
đêm diễn nói, trí huệ biện tài không bao giờ đoạn tuyệt. Dầu ông A Nan đa
văn biện tài trăm nghìn đẳng phần, chẳng kịp một phần của kẻ đắc nhứt hạnh
tam muội kia”. Luận Long Thọ Tỳ Bà Sa nói: “Trong Phật pháp có vô lượng
pháp môn. Ví như con đường trong thế gian, có khó, có dễ. Với con đường dễ
đi thì mau đến. Nên niệm Phật và xưng danh hiệu ngài”. Ðức Phật A Di Ðà có
lời nguyện như vậy.
“Gồm trong danh hiệu ấy” có hai
nghĩa: 1.- Vì có danh ắt có tướng. 2.- Vì danh và tướng đều chẳng ngoài
một cái tâm. Thế thời niệm danh hiệu một vị Phật, với chánh báo gồm thu
hết cả rồi, còn nghĩ gì sắc tượng ư?
Sớ: Nay người nghe danh hiệu
Phật chẳng chịu chấp trì đó, ước có bốn chướng. Bốn chướng phá trừ mới có
thể chấp trì danh hiệu nhẫn đến nhứt tâm được.
Sao: Chữ “chướng” là che ngăn.
Do bốn món chướng đây, ngăn che tâm niệm không chịu chấp trì nên phải cần
phá trừ. Bốn chướng là:
1.- Có người bảo: “Tức tâm là
Phật, hà tất bỏ Phật mình mà niệm Phật kia?” Ðâu có biết vì tức Phật là
tâm thời niệm Phật cũng không ngại gì. Bởi tức tâm là Phật, đâu chẳng tức
Phật là tâm. Nếu chấp niệm tâm không chịu niệm Phật thời thành ra tâm với
Phật là hai, nghĩa chữ Tức làm sao thành lập. Thế nên lấy niệm Phật tức
niệm tâm vì cả hai không ngại.
2.- Có người bảo: “Sao chẳng
niệm hết thảy các đức Phật, mà cứ niệm một vị Phật?” Ðâu có biết tâm
chuyên chí nhứt mới thành pháp tam muội. Bởi vì chúng sanh trí cạn, niệm
nhiều Phật thời không xiết, nên dùng trí mà không phân nhiều đường thời
tâm thần được ngưng định. Nếu khiến tâm nhiều ngả thời công làm phải tán
loạn.
Như Ngài Phổ Quảng
Ðại Sĩ hỏi Phật: “Mười phương đều có cõi Phật vì sao riêng khen cõi Tây
phương?”
Phật dạy: “Người cõi
Diêm Phù Ðề tâm phần nhiều tạp loạn; khiến cho kia chuyên tâm về một cảnh
mới đặng vãng sanh. Do vì các vị Phật đồng một thân pháp tánh, nên niệm
một vị Phật tức là niệm tất cả các vị Phật.
3.- Có người bảo: “Mỗi vị Phật
đều có thể niệm, sao không để cho người kia tự do niệm một vị Phật nào, mà
cứ bắt niệm vị Phật A Di Ðà kia?” Ðâu có biết vị Phật kia cùng các chúng
sanh riêng có nhơn duyên vậy. Bởi vì danh diệu Phật kia người nào cũng đều
ưa niệm đến nỗi người ác có khi thoạt nhiên thốt ra tiếng niệm Phật; nhẫn
đến người gặp việc lành bất ngờ thốt lời niệm Phật vui mừng, tán thán; còn
người gặp việc ác cùng trong khi gặp nạn khổ, bỗng nhiên thốt ra tiếng
niệm Phật mà thương xót đớn đau. Vì cơ cảm nhơn duyên, không ai bảo họ, mà
họ tự nhiên niệm Phật.
4.- Có người bảo: “Vì sao
không niệm công đức trí huệ, tướng hảo quang minh của Phật, mà chỉ niệm
danh hiệu?”
Ðâu có biết, ở trong
đời mạt pháp này, pháp trì danh rất hợp cơ vì là bất tư nghì. “Hợp cơ” là:
Kinh Văn Thù Bát Nhã nói: “Chúng sanh cơ ngu độn, nếu dạy pháp quán tưởng
thì họ không biết được, chỉ khiến niệm danh hiệu Phật, tiếng niệm nối nhau
thời tự tiện hơn, dễ được vãng sanh”.
“Bất tư nghì” là như
văn trước đã nói: Chỉ có pháp Nhứt Hạnh tam muội này thời chẳng những hợp
với kẻ độn cơ, mà chỗ thần dụng của nó không lường vậy. Như trong kinh Di
Giáo, Phật dạy: “Tâm này kiềm chế nó lại một chỗ thời không việc nào mà
chẳng xong”. Nay kinh này bảo buộc tâm vào hiệu Phật nhẫn đến nhứt tâm,
thời chỗ thần dụng đâu có thể nghĩ bàn!
Sớ: “Kỳ hạn niệm” là một ngày
đến bảy ngày, thế là cái kỳ hạn đã định vậy. Bảy ngày là: Trong thế gian
và xuất thế gian, khi trọng cái sự gì đó, thời thường dùng con số bảy. Như
nói bảy ngày niệm Phật khỏi chốn địa ngục cớ vậy. Lại kỳ bảy ngày cũng có
hai nghĩa, mỗi nghĩa đều có phân lợi và độn. Lại số nhiều thời kinh Ðại
Bổn nói mười ngày, kinh Thanh Vương nói mười ngày, kinh Ðại Tập nói 49
ngày, kinh Ban Châu nói 90 ngày v.v...
Số ít thời kinh Ðại Bổn nói một
ngày, kinh Thập Lục Quán nói 10 niệm v.v... Nói ngày là: Do mặt nhựt đi
ngang qua đường Xích Ðạo từ tối đến sáng trong một vòng vậy.
Sao: Kỳ hạn ấy nếu cứ theo đức
Như Lai về sự ngài đắc quả Bồ Ðề, thiệt không kể đến số ngày thời chẳng
phải số ngày, số kiếp gì hết, đâu có cái số bảy ngày. Nếu cứ trong cái
nhơn của vị Bồ Tát tu hành, trải qua nhiều khiếp hư số vi trần thời vô
cùng vô tận, đâu những bảy ngày mà thôi?
Nay lập kỳ hạn bảy ngày đây vì
chúng sanh đời mạt pháp, tu các công đức, sức tinh tấn rất khó mà bỏ xuôi
thời dễ, nên phải có kỳ hạn mới phát tâm hăng hái.
Vì sao trong thế gian quí trọng
số bảy? Như phép lễ sám thời nói rằng bảy đêm, pháp trì chú thời nói rằng
bảy biến. Kinh này: Lan can, lưới giăng, hàng cây, đều nói rằng bảy lớp.
Nhẫn đến quốc gia lập nhà thờ tiền Tổ thời nói rằng bảy miếu, dạy dân thời
nói rằng bảy năm. Và như có việc gì hết lòng thành thời nói rằng bảy ngày
trai giới, các loại phải vậy.
“Khỏi địa ngục” là: Sách Kinh
Luật Dị Tướng nói: “Có ông vua hại cha, bảy ngày nữa sẽ đọa trong địa
ngục. Khi đó gặp một vị tôn giả dạy: Ðại vương nên niệm Nam Mô Phật. Ông
vua liền nhứt tâm niệm Phật, bảy ngày không trễ nãi. Khi mạng chung đến
cửa địa ngục, còn niệm Nam Mô Phật người tội trong ngục đều đặng giải
thoát”.
Lợi độn là chỗ thì nói: Người
lợi căn niệm một ngày, người độn căn hoặc niệm đến bảy ngày. Kinh này nói:
Lợi và độn hai căn, đều từ một ngày cho đến bảy ngày. Như người lợi căn,
vì tánh nhậm lẹ, niệm một ngày thành công liền đặng nhứt tâm, không còn
tán loạn.
Còn người hơi độn căn, hoặc hai
ngày, hoặc ba ngày nhẫn đến bảy ngày mới đặng thuần nhứt. Song cũng có
người lợi căn, trải đến bảy ngày, vững vàng được nhứt tâm, không có một
chút nào loạn. Còn người độn căn chừng sáu ngày, năm ngày, nhẫn đến một
ngày, hoặc liền tán loạn. Thế cho nên cái số bảy ngày ấy đều cho kẻ lợi
căn, người độn căn, không riêng thuộc một kẻ nào.
Mười ngày là: Kinh Ðại Bổn nói:
“Ăn chay giữ giới thanh tịnh, nhứt tâm thường niệm, mười ngày đêm không
ngớt; khi mạng chung, ắt sanh về trong cõi của ta”.
Lại Kinh Cổ Âm Vương nói: “Nếu
có người thọ trì danh hiệu Phật kia, kiên cố tâm mình, nhớ niệm không
quên, mười ngày, mười đêm, dứt hết tâm tán loạn, ắt đặng thấy Phật A Di Ðà
kia”.
Bảy lần bảy ngày (49 ngày) là:
Kinh Ðại Tập nói: “Nếu có người chuyên niệm vị Phật ở phương kia, hoặc đi,
hoặc ngồi cũng vẫn niệm, đến 49 ngày, thấy Phật hiện thân, liền đặng vãng
sanh”.
90 ngày là: Kinh Ban Châu Tam
Muội nói: “Nếu có người tự thệ nguyện trong 90 ngày thường đi, thường đứng
trong tịnh thất, nhứt tâm chuyên niệm; lúc ở trong thiền định đặng thấy
Phật A Di Ðà”.
Lại Kinh Văn Thù Bát Nhã nói:
“Trong 90 ngày ấy ngồi ngay thẳng, xây mặt về hướng Tây, chuyên niệm đức
Phật kia, đặng thành pháp tam muội”.
Một ngày là: Kinh Ðại Bổn nói:
Ngài Pháp Tạng nguyện rằng: “Người nào nhứt tâm chuyên niệm danh hiệu ta,
tuy chừng trong một ngày đêm mà niệm không ngớt, ắt đặng vãng sanh về cõi
ta”.
Mười niệm là: Kinh Thập Lục Quán
phẩm hạ hạ nói: “Người nào bị khổ ngặt quá, không rảnh niệm Phật, thời chỉ
mười tiếng xưng danh hiệu Phật” v.v... Thế nên biết từ một ngày đến bảy
ngày, tùy số ngày nhiều ít, đều là cái kỳ hạn niệm Phật để vãng sanh, tùy
theo sức mình làm thế nào vậy thôi.
“Tối sáng một vòng” là: Từ giờ
Tý đến giờ Ngọ là từ tối đến sáng. Từ giờ Ngọ đến giờ Tý là từ sáng đến
tối. Ðó là một ngày đêm.
Vả chăng, trong giây phút tâm
còn có sanh diệt, huống là cả một ngày đêm ư? Trong văn đây nói: “Nhứt
tâm” là nói trong 12 giờ, mỗi niệm mỗi niệm đều là niệm Phật, không gián
đoạn ấy vậy (gián: không xen lộn niệm khác; đoạn: không ngớt niệm Phật).
Sớ: Lại cái số bảy ngày đây,
chẳng phải quyết định chỉ khi lâm chung bảy ngày; mà cũng dùng khi bình
thời, người có định lực như thế ắt sanh về nước kia.
Sao: “Khi bình thời” là: Người
chấp cái văn “bảy ngày”, tưởng chắc là từ một ngày cho đến bảy ngày rồi
liền mạng chung, mới kêu là bảy ngày. Cho nên nói: “Hoặc khi lâm chung
hoặc lúc bình thời”; hễ người có cái định lực một ngày hoặc bảy ngày, hằng
nhứt tâm bất loạn đều đặng vãng sanh. Nên nói: Lúc rảnh lo sắm, để khi
túng có mà dùng; sau đến cơn lâm chung, nhơn quả phù hiệp, ắt sanh về nước
kia.
Sớ: Câu nhứt tâm bất loạn là nói
chỗ kết quả của sự chấp trì vậy. Thật là cái yếu chỉ của một bộ kinh này.
Sao:
Chữ Tâm là: Lựa khác với miệng tụng mà tâm không niệm vậy. Chữ Nhứt là:
Lựa khác với tâm tuy niệm mà niệm không nhứt vậy. Chữ Bất Loạn lựa khác
với niệm tuy nhứt mà có khi lại không nhứt. Nhứt tâm bất loạn là công việc
tu pháp Tịnh nghiệp đã xong rồi.
Sớ: Giải thích bốn chữ đây:
Trước nói tổng chỗ đại ý, sau mới tường trần sự lý. Ðại ý là nói: Cũng thì
với bốn chữ đó, nhưng khi thì nói xuôi, lúc lại nói ngược. “Như nói xuôi”
là: Nhứt tâm. “Nói ngược” là: Bất loạn.
Sao: Vì rằng hễ nhứt thì không
loạn, mà hễ loạn thì không nhứt. Có cái Nhứt Tâm thời không cái Loạn Tâm.
Cho nên nói rằng xuôi là ngược. Lệ như câu: "Thuần Nhứt Bất Tạp" và câu
"Tinh Nhứt vô nhị" thế vậy.
Kinh Hoa Nghiêm khoản Thập Hồi
Hướng, bài thứ 4 nói: Chỗ gọi rằng bất loạn hồi hướng và nhứt tâm hồi
hướng.
Giải rằng: “Nhứt tâm” là chuyên
chú về cảnh chánh. “Bất loạn” là không sanh vọng niệm. Chuyên chú cũng như
không vọng, tức là cái ý xuôi ngược.
Sớ: Sau đây nói sự và lý là: Một
lời nói của Ðức Như Lai Sự, Lý đều đủ nên đồng kêu là Nhứt tâm: có Sự có
Lý, như trong kinh Ðại Bổn nói: Nhứt tâm kế niệm, chính chỗ gọi rằng: Nhứt
tâm bất loạn vậy. Mà Sự và lý mỗi cái đều có khác.
Ban đầu nói Sự Nhứt tâm là: Như
văn trước nhớ niệm danh hiệu Phật mỗi niệm nối nhau, không có cái niệm thứ
hai; Tín Lực thành tựu thì gọi là Sự Nhứt tâm; nhiếp thuộc về môn Ðịnh vì
chưa có Huệ vậy.
Sao: Với văn trước: Trong pháp
chấp trì, do nhớ niệm và thể cứu, lược phân làm hai món:
“Nhớ niệm” là: Nghe nói danh
hiệu Phật, thường nhớ, thường niệm để tâm duyên theo, mỗi chữ, mỗi chữ rõ
ràng; câu trước, câu sau nối nhau không dứt. Ði, đứng, ngồi, nằm chỉ một
niệm Phật này, không một niệm thứ hai, không bị các niệm: tham, sân, phiền
não nó làm rối rắm. Như trong kinh Thành Cụ Quang Minh Ðịnh Ý gọi rằng:
“Lúc ở chỗ vắng lặng mà vẫn nhứt tâm; dù khi ở chỗ đông đảo rộn ràng mà
cũng vẫn nhứt tâm; nhẫn đến các chỗ: khen, chê, đắc lợi, thất bại, thiện,
ác cũng vẫn đều được nhứt tâm”. Thế là trên Sự thời đặng, còn trên Lý chưa
xong; chỉ mới đặng Tín Lực, vì chưa thấy Ðạo nên gọi sự nhứt tâm.
Nói chữ "Ðịnh" là: Ðã dẹp được
cái vọng niệm. Nói không "Huệ" là do vì chưa phá được cái vọng niệm.
Sớ: “Lý nhứt tâm” là như văn
trước: Thể cứu niệm Phật, tự thấy đặng Phật tánh trong bản tâm mình cho
nên gọi là Lý nhứt tâm. Ðối trong đây có 2 nghĩa: 1.- Rõ biết tâm năng
niệm, ông Phật sở niệm, lại chẳng phải hai vật, chỉ là Nhứt Tâm. 2.- Chẳng
phải có; chẳng phải không; chẳng phải cũng có cũng không; chẳng phải không
có không không. Lìa cả 4 câu, chỉ là Nhứt Tâm.
Ðây, thuần là Lý Quán, chớ không
chuyên về lối Sự Tướng. Sức quán xét được thành tựu thì gọi là niệm Phật
bằng Lý Nhứt Tâm; vì nhiếp về môn Huệ và cũng gồm môn Ðịnh nữa.
Sao: “Thể cứu” là: Nghe nói danh
hiệu Phật, chẳng những nhớ niệm mà thôi, tức vừa niệm, vừa quán tưởng, thể
xét tìm tòi cùng tột nguồn gốc của nó. Thể xét rất tột, tự nhiên trong bản
tâm mình, thoạt vậy khế hợp.
Trong có hai nghĩa là: 1.- Tức
là Như và Trí không hai. Nghĩa là: Ngoài Tâm năng niệm của ta, không có
ông Phật nào là ông Phật bị niệm, đối với ta thế là ngoài trí không có.
Như ngoài ông Phật bị niệm, không có cái tâm nào là cái tâm năng niệm đối
với Phật, thế là ngoài Như không có Trí. Chẳng phải Như chẳng phải Trí,
cho nên chỉ là Nhứt Tâm.
2.- Tức là Tịch và Chiếu khó
nghĩ khó bàn. Nếu nói rằng là Có thời cái tâm năng niệm bản thể nó tự
không, với ông Phật bị niệm hoàn toàn không thể có.
Nếu nói rằng là không thời cái
tâm năng niệm làu làu không muội; ông Phật bị niệm rành rạnh rõ ràng. Nếu
nói rằng là cũng có cũng không thời cái có niệm, cái không niệm đều mất.
Nếu nói rằng không phải có không phải không thời cái có niệm và không niệm
đều còn.
Chẳng phải có thời thường vắng
lặng. Chẳng phải không thời thường chiếu soi. Chẳng phải cả hai cũng có,
chẳng phải cả hai cũng không thời không tịch, không chiếu, mà chiếu mà
tịch, bặt đường nói, nghĩ, không hình dạng kêu gọi (miêu tả) đặng; vì chỉ
là Nhứt Tâm. Thế thời tình Năng, Sở tiêu, cái chấp Hữu, Vô hết, vẫn chỉ là
cái thể bản nhiên thanh tịnh, còn có cái vật gì nữa mà làm cho tạp loạn.
Do vì chỗ thấy Ðạo chắc chắn nên gọi là Lý Nhứt Tâm vậy.
Nói môn Huệ là vì hay chiếu cái
vọng. Gồm môn Ðịnh là vì chiếu cái vọng vốn không, vọng tự dẹp vậy. Lại vì
chiếu hay pháp cái vọng, chẳng những dẹp (tiêu) mà thôi.
Sớ: Lại trong kinh giáo phân bốn
pháp niệm Phật, từ thấp lần đến cao mà pháp xưng danh đây là ở trước hết.
Tuy hai pháp sau cao hơn hai pháp trước; thật thời hai pháp trước thấu đến
hai pháp sau, do vì Lý Nhứt Tâm tức là ông Phật thật tướng.
Sao: Bốn pháp niệm Phật đây như
trong lời tự quyển trước nói: 1.- Xưng danh; 2.- Quán tượng; 3.- Quán
tưởng; 4.- Thật tướng. Xưng danh là: Tức kinh này nói xưng danh hiệu Phật.
Quán tượng là: Nghĩa là thiết lập một cái hình ông Phật đứng, chăm mắt xem
ngó. Như trong Kinh Pháp Hoa nói: “Ðứng dậy chấp tay, nhứt tâm xem Phật”,
tức là quán xét tướng hảo quang minh của ông Phật hiện tại vậy. Như vua Ưu
Ðiền, dùng gỗ chiên đàn chạm hình tượng đức Thế Tôn; tức là quán tưởng ông
Phật bằng đất, bằng cây, bằng vàng, bằng đồng đúc tạo nên tượng; cho nên
nói pháp “quán tượng”.
Quán tưởng ấy: Nghĩa là dùng tâm
mắt của ta, tưởng đức Như Lai kia. Tức kinh Quán Phật Tam Muội và Thập Lục
Quán có nói cả, thật vậy...
“Thật tướng” ấy tức là niệm ông
Phật Thiên Chơn trong tánh của ta, không sanh không diệt, chẳng có chẳng
không, không năng không sở. Với các tướng cũng đều lìa tướng, ngôn thuyết,
ly tướng danh tự, ly tướng tâm duyên; thế gọi là ông Phật Thật tướng. Nên
có câu: “Ta muốn thấy Cực lạc thế giới Phật A Di Ðà, tùy ý liền thấy”,
thật vậy.
Bốn pháp trên đây tuy đồng tên
là pháp niệm Phật trước thấp sau cao, pháp trì danh tuy ở về pháp ban đầu,
kỳ thật ý trùm vô tận. Vì sao? - Vì sự nhứt tâm thời thấp, lý nhứt tâm
thời cao; tức Sự tức Lý thời tức thấp tức cao, nên nói thấu trước thấu
sau.
Vì sao? - Vì lý nhứt tâm ấy,
Nhứt tâm tức là lý Thật Tướng thời trước hết tức là sau hết. - Hỏi: Ðâu
đặng pháp xưng danh liền thành ông Phật Thật tướng? - Ðáp: Nói Thật Tướng
đấy chẳng phải diệt hết các tướng. Số là tức nơi các tướng mà vô tướng
vậy. Trong kinh nói: “Lời nói trị đời đều cùng Lý thật tướng không trái
nghịch nhau”. Thế nào vạn đức hồng danh của Phật mà chẳng bằng một lời nói
trị đời hay sao? - Kinh (Pháp Hoa) nói một tiếng xưng niệm Nam mô Phật đều
đã thành Phật đạo, huống chi kinh này pháp xưng danh đặng Lý nhứt tâm.
Lại kinh Thập Lục Quán: pháp
quán thứ chín là quán tướng hảo của Phật. Lời sớ chỉ nói quán pháp thân
Phật. Tướng hảo đã tức là Pháp thân thì danh hiệu đâu chẳng phải là Thật
Tướng.
Sớ: Lại Lý nhứt tâm đây, chính
là pháp Nhứt Hạnh tam muội trong kinh Văn Thù, cũng là pháp Nhứt Hạnh Niệm
Phật và pháp Nhứt Thời Niệm Phật trong kinh Hoa Nghiêm. Lại như trong
Khởi Tín nói: “Chơn như Pháp thân”, và trong các kinh nói pháp niệm Phật
đồng lý nhứt tâm đây.
Sao: “Văn Thù Nhứt Hạnh” là dùng trí Bát
Nhã chuyên trì danh hiệu Phật, rõ thấy văn trước. Hoa Nghiêm Nhứt Hạnh là:
Ông Ðức Vân Tỳ kheo dạy pháp môn niệm Phật.
Lời sớ nói: Pháp Nhứt Hạnh Tam Muội là
quán xét pháp thân Phật kia, lấy lý chơn như làm cảnh thì không cảnh nào
chẳng phải thật. Lại tu pháp niệm Phật tam muội, phần nhiều là ước về lối
tiệm tu, nghĩa là: Trước niệm ông Phật pháp thân. Nay kinh này một thời
đồng tu, chẳng trái thứ lớp, một hạnh chớ không phải hai hạnh; một thời
chớ không phải hai thời; cho nên nói tức là Lý nhứt tâm.
“Khởi Tín nói Chơn Như” là trong luận Khởi
Tín nói: “Nếu ta quán xét Lý Chơn Như pháp thân Phật kia, thường siêng tu
tập, rốt ráo được vãng sanh trụ nơi pháp chánh định”. Lại kinh Ma Ha Bát
Nhã nói: “Ông Bồ Tát tu niệm Phật không chấp hình sắc để niệm, nhẫn đến
không dùng bốn trí, 18 pháp bất cộng để niệm. Do cớ làm sao? Vì các pháp
đó tự tánh nó vốn không. Tự tánh không thời không chỗ niệm. Không chỗ niệm
đó là niệm Phật”. Lại kinh Quán Phật Tam Muội Hải, Phật dạy ông A Nan
rằng: “Trụ nơi pháp niệm Phật là tâm ấn bất hoại”. Dạy rằng: “Xét rõ tự
tâm mình gọi là quán Phật, không bị cảnh làm tán loạn gọi là Tam muội. Một
thể không dời gọi là tâm ấn” v.v...
Lại kinh Xá Lợi Phất Ðà La Ni nói: “Chỉ tu
nhứt tâm niệm Phật đều là nghĩa Lý nhứt tâm vậy”.
Sớ: Lại tuy nói rằng nhứt tâm, thực thời
trong Quán Kinh nói ba tâm, trong Khởi Tín nói ba tâm, trong luận nói ba
tâm, nhẫn đến trong kinh Hoa Nghiêm nói mười tâm, trong Bảo Tích nói mười
Tâm, vì không đâu chẳng đủ.
Lại kinh Tịnh Danh nói tám pháp vì cũng là
nhứt tâm. Ông Ðức Vân nói 21 pháp niệm Phật vì cũng chẳng ra ngoài Lý
nhứt tâm đây.
Sao: Trong Quán Kinh nói ba tâm là: 1.
Chí thành tâm. 2. Thâm tâm. 3. Hồi hướng phát nguyện tâm; cùng với ba tâm
trong luận Khởi Tín tên tuy khác mà lý vẫn đồng. Bởi vì Chí Thành Tâm ấy
tức là trong Khởi Tín nói: “Trực tâm chánh niệm lý Chơn Như”, mà kinh đây
nói: “Nhứt tâm bất loạn”. Lại không luống dối, lại không dời đổi vì tùy
thuận lý Chơn Như. Thâm tâm là tức như trong Khởi Tín: “Tâm ưa nhóm tất cả
thiện căn”, mà kinh đây nói: “Nhứt tâm bất loạn” vì muôn việc lành đều về
nơi đó. Hồi hướng phát nguyện là như trong Khởi Tín: “Tâm độ tất cả chúng
sanh”, mà kinh đây nói: “Nhứt tâm bất loạn” đều vì chung cả vật và ta.
Trong Luận nói ba Tâm: 1. Thanh Tịnh Tâm, mà kinh đây nói “Nhứt tâm” vì
không cấu nhiễm nào chẳng hết. 2. An Thanh Tịnh Tâm mà kinh đây nói “nhứt
tâm” vì lý không đâu chẳng đủ. 3. Nhạo Thanh Tịnh Tâm mà kinh đây nói
“nhứt tâm” vì lòng từ không chỗ nào chẳng thu nhiếp. Cùng với hai món ba
Tâm trước, chính phối hiệp nhau vậy.
Kinh Hoa Nghiêm nói mười tâm là: Trong Bồ
tát Thập Niệm Tạng nói đủ mười pháp niệm Phật: 1. Tịch Tịnh Niệm; 2. Thanh
Tịnh Niệm; nhẫn đến 10 Vô chướng ngại Niệm. Kinh này nói: “Nhứt tâm thời
bất động”; thế là Tịch Tịnh Niệm. Nhứt tâm thời bất nhiễm; thế là Thanh
Tịnh Niệm. Nhứt tâm thời đồng với pháp giới, thế là Vô Chướng Ngại Niệm.
Kinh Bảo Tích nói mười tâm đã giải thấy ở
văn trước. Văn trước nói mười tâm khó đủ, văn đây nói tâm đã đặng nhứt tâm
rồi thời Từ, Bi, Hỷ, Xả, trăm nghìn món tâm, chỗ nào lại chẳng đủ.
Kinh Tịnh Danh nói tám pháp là: Vị Bồ Tát
thành tựu tám pháp, hạnh không kém thiếu, được sanh về Tịnh Ðộ; mà pháp
thứ tám lại kết rằng: “thường dùng nhứt tâm cầu các công đức”. Kinh dây
nói đã nhứt tâm thời với trăm món pháp, pháp nào mà chẳng đủ.
“Ðức Vân niệm Phật môn” là: Kinh Hoa
Nghiêm phẩm Nhập Pháp Giới, ngài Ðức Vân tỳ kheo bảo ông Thiện Tài rằng:
“Ta đặng pháp môn Ức Niệm Nhứt Thế Chư Phật Cảnh Giới Trí Huệ Quang Minh
Phổ Kiến", mà lại chia ra 21 môn niệm Phật: khởi đầu từ môn Trí Quang Phổ
chiếu, rốt sau đến môn Trụ Hư Không. Nay đây bảo: Ngoài tâm không có cảnh
giới, ngoài tâm không có trí chiếu và ngoài tâm không có hư không; cho nên
biết 21 môn chẳng ra ngoài một Lý nhứt tâm, thảy đều cụ túc.
Trong kinh Na Tiên nói: “Trong các việc
thiện, chỉ có Nhứt tâm là đệ nhứt. Thống nhứt được tâm kia rồi thời các
việc lành theo đó”, chính ý đây vậy.
Sớ: Lại vì Nhứt Tâm đây tức là hai nghĩa
Tác và Thị.
Sao: Trong Quán Kinh nói: “Khi tâm tưởng
Phật, thị tâm Tác Phật, thị tâm thị Phật”, nay kinh nầy nói: “Nhứt tâm trì
danh”. Do Nhứt Tâm đây sau sẽ làm Phật. Từ nhơn đến quả gọi là “Tác”, tức
Nhứt Tâm đây toàn thể là Phật. Không phải Nhơn, không phải Quả; gọi đó là
“Thị” (phải).
Sớ: Lại nữa Nhứt tâm đây tức là Ðịnh
Thiện trong các món Ðịnh Thiện.
Sao: “Ðịnh Thiện trong Ðịnh Thiện” là dùng
Ðịnh Thiện và Tán Thiện phân ra để nói đó. Tu các thiểu thiện, thiểu phước
là Tán Thiện vậy; còn nhứt tâm bất loạn là Ðịnh Thiện vậy. Lại lấy chữ
“nhứt tâm” mà phân Ðịnh và Tán. Sự nhứt tâm là Tán Thiện trong Ðịnh Thiện;
Lý nhứt tâm là Ðịnh Thiện trong các Ðịnh Thiện vậy.
Sớ: Lại nhứt tâm đây tức là Pháp Niệm
Phật Tam Muội của ông Bồ Tát.
Sao: Hoặc có người nghi Phật nói kinh Bồ
Tát Niệm Phật Tam MuộI, trong đó đều không nói những câu “Tín, Nguyện,
vãng sanh” v.v... chỉ nói niệm ngay lý Thật Tướng của các pháp, thế gọi là
niệm Phật; tuồng như với kinh nầy ý nghĩa trái nhau. Nay nói: kinh kia là
chuyên chú về Lý, kinh nầy đây gồm cả Lý và Sự. Lý nhứt tâm là niệm mà vô
niệm, tức là Lý thật tướng. Số là kinh kia dùng vô niệm làm chánh nhập
(Lý), kinh đây dùng hữu niệm làm xảo nhập. Chỗ tác dụng có chút khác, chớ
chỗ cứu cánh vẫn đồng. Thế cho nên đồng kêu là pháp Niệm Phật Tam muội.
Sớ: Lại nhứt tâm đây tức là pháp thiền
trực chỉ của Ðức Ðạt Ma.
Sao: Theo lối tầm thường, người nói: Các
thiền giả giấu pháp Tịnh Ðộ. Nay nói đức Ðạt Ma nói pháp Thiền, chỉ ngay
nó là tự tánh linh tri của mình. Kinh đây Lý nhứt tâm chính là tự tánh
linh tri. Các môn đình lập ra pháp tu chẳng đồng, nhưng chỗ chứng thời
không hai vậy. Hay thay lời của Ngài Trung Phong nói rằng: “Thiền đó là
pháp thiền của Tịnh độ; Tịnh Ðộ đó là pháp Tịnh Ðộ của pháp Thiền vậy”; có
ý vị thay nói lời nầy.
Hoặc có người hỏi: Pháp Thiền trực chỉ,
không lập văn tự. Kinh nầy nói chấp trì danh hiệu, sao cho hiệp đồng? Ðâu
có biết Tổ truyền pháp dùng bài kệ bốn câu; ấn tâm dùng bộ kinh bốn quyển.
So với chữ danh hiệu, văn tự kia còn nhiều hơn. Số là chẳng phải dùng đoạn
diệt văn tự là không lập vậy, nghĩa là: Không chấp văn tự mà không bỏ văn
tự. Người trí rõ đó.
Sớ: Lại nhứt tâm đây, phải biết tâm
vương, tâm sở, không tâm nào chẳng nhứt.
Sao: Tâm vương, tâm sở, giải thấy văn
trước. Văn đây nói tám thức tâm vương và 51tTâm sở lăng xăng chẳng đồng,
lộn xộn phát khởi, mà nay nói “không tâm nào chẳng nhứt” là: Bởi do tâm
vương, tâm sở tuy nhiều; nhưng ngược dòng, tột nguồn, chẳng ra ngoài nhứt
tâm. Nay người niệm Phật, ban đầu lấy nhĩ thức nghe danh hiệu Phật kia.
Kế, lấy ý thức chuyên chú nhớ niệm. Do vì chuyên niệm tóm thâu sáu căn
Nhãn, Tỹ, Thiệt, Thân. Như vậy sáu thức đều chẳng hiện hành. Niệm mãi
không thôi, niệm tột rồi quên chỗ gọi rằng hằng thẩm tư lương (thức thứ
bảy) ấy. Cái tư lương kia lặng vậy, quên mãi không thôi, quên tột rồi hóa
(biến hoá) chỗ gọi rằng: Chơn, vọng hòa hiệp ấy, cái vọng kia tiêu vậy,
thời thức thứ 7, thức thứ 8, cũng chẳng hiện hành. Ông chủ đã chẳng còn,
kẻ tùy tùng nương vào đâu? Thế là 51 tâm sở kia còn luận chi nữa. Ðương
khi, sóng to, sóng nhỏ đều thành nước đứng; mây đậm, mây lợt trọn hóa
thành không. Bấy giờ chỉ có nhứt tâm đây, không còn một món chi khác. Cho
nên không nói tâm nào chẳng nhứt vậy.
Sớ: Cho nên biết chí tâm niệm A Di Ðà Phật
một tiếng diệt đặng tám muôn ức đường sanh tử trọng tội; bởi vì chính chỉ
cho Lý nhứt tâm vậy. Như trong kinh Pháp Hoa Tam Muội nói.
Sao: Có người nghi hỏi: Tội đã nhiều, kiếp
nặng chướng sâu, cần sám hối cho lâu, lần chứa công đức, họa may mới tiêu
hết; mà nay nói niệm Phật một tiếng diệt đặng tội nhiều kiếp, thành ra
nhơn làm thì ít, được quả thì nhiều, vốn không tin nổi? Nay chỉ nói chí
tâm đấy tức là nhứt tâm vậy. Nếu Sự Nhứt tâm, tuy hay diệt tội, vì sức hơi
yếu, tột ắt hiện lại. Phải niệm cho nhiều, chỉ khá diệt được cái tội chút
đỉnh. Nhưng mà cái chí tâm đây, chính thuộc lý nhứt. Nhứt tâm đã rõ ràng
thời các vọng chứa liền không. Dụ như nhà tối nghìn năm, chỉ đốt một ngọn
đèn, tối kia liền diệt! Cho nên: “Một tiếng niệm Nam mô Phật đều được
thành quả Phật”, chẳng những kinh Diệu Pháp Liên Hoa có nói mà trong kinh
Pháp Hoa Tam Muội Quán cũng nói: “Chúng sanh trong mười phương, một tiếng
xưng niệm Nam mô Phật ấy, đều sẽ làm Phật. Chỉ có một pháp đại thừa, không
có hai và ba”. Tất cả các pháp chỉ có một tướng một môn. Chỗ gọi rằng: Vô
sanh, vô diệt, rốt ráo không tướng. Tập phép quán như vậy việc ngũ dục tự
đoạn, mà ngũ cái tự trừ, pháp ngũ căn tăng trưởng, liền đặng phép thiền
định. Giải rằng: Một tiếng niệm được thành Phật là nhứt tâm qui mạng không
thể nào chẳng thành Phật. Vì lìa ngoài một tướng, một môn của tự tâm mình,
lại không có pháp nào đáng làm chỗ qui y rốt ráo vắng lặng cho ta được.
Quán được như vậy đó, việc ngũ dục tự đoạn; nhẫn đến pháp lục độ, vạn
hạnh, cũng đều thành tựu. Như trên đã nói, chẳng phải lý nhứt tâm chớ gì?
Lại kinh Phật Danh nói: “Một phen nghe
danh hiệu Phật, diệt vô lượng kiếp sanh tử trọng tội”. Một phen nghe thời
chẳng đợi xưng niệm. Vô lượng thời chẳng những tám mươi tức kiếp. Nhơn
càng hẹp mà quả càng rộng chẳng phải lý nhứt tâm, đâu đặng đến bực nầy.
Chỉ lo là lo tâm không đặng nhứt, nào lo
tội kia chẳng diệt!
Sớ: Cho nên người xưa luận chỗ tri kiến
chẳng khắp, nhẫn đến lời biện định tâm, chuyên tâm; bởi vì chỉ đặng Sự
nhứt tâm, chớ chẳng phải Lý nhứt tâm.
Sao: “Tri kiến chẳng khắp” là: Luận Hoa
Nghiêm nói đại đạo nhứt thừa, chẳng phải cảnh giới của ông Bồ Tát muốn
sanh về Tịnh Ðộ; vì lòng còn chấp Tịnh và Uế nên chỗ tri kiến chẳng khắp.
Văn đây nói các vị Bồ Tát ấy chỉ cho những vị vừa đặng Sự nhứt tâm. Nếu
đặng Lý nhứt, thời tỏ ngộ một cái Tâm rồi, có gì là Tịnh là Uế? Song tuy
biết Lý pháp giới bình đẳng, không chúng sanh nào để độ, nhưng thường tu
pháp Tịnh Ðộ để giáo hóa chúng sanh, chính chỗ gọi rằng: “Bực đại đạo Nhứt
Thừa vậy”. Với chỗ tri kiến dầu cho khắp đủ, đâu hơn được đây.
Lại đức Phổ Hiền Bồ Tát làm trưởng tử
trong hội Hoa Nghiêm chẳng phải bực Nhứt Thừa cảnh giới sao? Mà còn muốn
khi lâm chung diện kiến Phật Di Ðà, vãng sanh về nước An Lạc; rồi cũng nói
ngài tình vẫn còn chấp Tịnh và Uế đặng ư?
“Ðịnh tâm, chuyên tâm” là: Ngài Vĩnh Minh
nói: “Trong chín phẩm thượng và phẩm hạ chẳng ngoài hai tâm: 1. Ðịnh Tâm:
Như tu pháp Thiền Ðịnh và tập quán tưởng, được sanh về bực thượng phẩm
thượng sanh. 2. Chuyên tâm: Như chỉ niệm danh hiệu đặng thành phẩm chót
(phẩm hạ). Nay kinh nầy đã nói rằng: “Hễ niệm...” Một chữ “hễ” chính chỉ
là đặng Sự mà thôi, vì chưa đặng Lý, cớ vậy.
Sớ: Cho nên biết người xưa nói: “Người ngu
cầu tu pháp Tịnh nghiệp đấy; chẳng những không đặng Lý nhứt tâm mà Sự nhứt
tâm cũng không đặng nữa”.
Sao: Vị cổ đức nói: “Có người tham Thiền
không thấy linh nghiệm, vội bỏ nhơn trước, mai chiều lần xâu chuỗi cầu tu
Tịnh nghiệp. Lại nói niệm mấy tiếng Phật, muốn cho khỏi cây thiết bảng
trong tay Diêm La lão tử. Chính là chỗ làm của người ngu”. Thế mà có người
chấp lời nói ấy bèn sanh tâm nghi báng. Ðâu có biết, lời ấy là vì người
tham Thiền chí chẳng qui nhứt, bèn bỏ việc làm của mình mà nói, chớ chẳng
phải chê pháp Tịnh nghiệp. Cho nên chỉ nói: “Người ngu mai chiều lần xâu
chuỗi cầu tu Tịnh nghiệp”; chớ không nói người ngu mai chiều Nhứt Tâm Bất
Loạn cầu tu Tịnh nghiệp đâu?
Trong Quán Kinh nói: “Hễ ai nghe danh hiệu
Phật và hai vị Bồ Tát đặng diệt vô lượng sanh tử các tội, huống chi nhớ
niệm”. Nhớ niệm là chỉ cho Sự nhứt tâm vậy. Thế thời đủ biết Sự nhứt tâm
đã chẳng phải người ngu, huống chi là Lý nhứt?
Sớ: Cho nên biết người tu Tịnh nghiệp rồi
lại bỏ tu các hạnh khác thời chẳng những chẳng biết Lý nhứt tâm mà Sự nhứt
tâm cũng chưa được nữa!
Sao: Mỗi niệm, mỗi niệm đều niệm Phật, lại
không còn tạp niệm, thế gọi là Nhứt Tâm. Nhứt tâm niệm Phật, rồi lại nhứt
tâm tu các pháp môn khác, thế là nhị tâm. Vả chăng không tạp niệm đấy, chỉ
là đặng Sự nhứt tâm; nay Sự nhứt tâm còn chưa đặng, huống gì là Lý nhứt.
Cho nên người niệm Phật giữ chí không hai, chớ nhơn pháp tam muội khó
thành mà vội bỏ, tu qua hạnh khác. Vị tiên Nho (Mạnh Tử) có nói: “Chẳng
nên nói cái đạo làm Nhơn khó thuần thục mà đành làm cái đạo khác cho dễ
thành” (42) là nghĩa đây vậy.
Sớ: Lại bốn chữ đây, nếu giải theo cách Ly
và Hiệp thời với Tương Tức nên gọi là Nhứt Tâm, với Tương Phi nên gọi là
Bất Loạn.
Sao: “Tương Tức” là “tức Không, tức Giả,
tức Trung” thời như văn trước đã nói. Văn đây: Năng niệm, sở niệm tức có
mà không (Bát Nhã), tức không mà có (giải thoát); hai bên chẳng đặng,
chính giữa cũng không còn (pháp thân). Ba đức tròn đủ, không thể phân
biệt, thế gọi là Nhứt Tâm.
“Tương Phi” là: Giả chẳng phải là không,
Không chẳng phải là Giả, Trung chẳng phải là Giả, là Không. Thế thời năng
niệm, sở niệm đều vong, thành đức Bát Nhã. Năng niệm, sở niệm đều còn,
thành đức Giải Thoát. Cũng còn cũng mất, hiển bày lý Trung Ðạo, thành đức
Pháp thân. Ba đức rõ ràng không đặng lộn lạo, thế gọi là Bất Loạn.
Sớ: Lại Nhứt Tâm Bất Loạn đây, cũng phân
ra năm giáo. Nay không nói là do vì chính chỉ về Ðốn giáo và Viên giáo.
Sao: “Cũng phân năm giáo” là: Do vì hoa
sen phân làm chín phẩm thời Tiểu, Ðại, Thiển, Thâm tự có sai khác (nhiều
bực), như Tiểu thừa giáo nói: “Bởi do tâm tạo nghiệp lành mà cảm hiện cảnh
Tây phương trước mặt là nhứt tâm”.
Thỉ giáo nói: “Cảnh Tây phương do thức A
Lại Da biến ra là nhứt tâm”.
Chung giáo nói: “Thức và cảnh như mộng,
chỉ có Như Lai Tạng là nhứt tâm”.
Ðốn giáo nói: “Nhiễm, tịnh đều bặt là nhứt
tâm”.
Viên giáo nói: “Tổng gồm vạn hữu tức là
nhứt tâm”.
Nhưng đức Phật Thích Ca nói kinh đây vốn
vì kẻ hạ phàm chúng sanh: hễ niệm danh hiệu Phật kia liền lên bực Bất Thối
thẳng đến thành Phật, chính thuộc về Ðốn giáo, Viên giáo. Lại kinh nầy nói
hột giống Nhị thừa không sanh, cho nên bớt ba giáo trước, chẳng còn phân
làm năm. Với Thiên Thai nói bốn giáo cũng lệ như trên đây.
Sớ: Lại kinh đây: Sự và Lý đều trì niệm,
trong Luận Khởi Tín có đủ ý đây.
Sao: Trong Luận kia nói: “Chuyên niệm Phật
A Di Ðà liền đặng vãng sanh đấy”. Ðây là gồm cả Sự và Lý mà nói vậy. Kế
nói: “Nếu niệm cái Chơn Như Pháp thân của Phật kia”, lại nói: “Tuy niệm
cũng không năng niệm nào có thể niệm”; đều là chỉ cho Lý Nhứt tâm vậy.
Sớ: Lại văn đây, Sự và Lý đều trì tức là
Hiển Mật hai ý.
Sao: Bốn chữ danh hiệu (A Di Ðà Phật) toàn
là tiếng Phạm; chỉ niệm không quên thời cùng với phép trì chú cũng đồng,
thế gọi là Mật (Mật giáo). Vừa niệm vừa tham, quán tâm xét lý, thế gọi là
Hiển (Hiển giáo). Chỗ lập môn có chút khác, nhưng chỗ qui nguyên thì đồng:
Hiển, Mật viên thông, Sự, Lý không ngại vậy.
Sớ: Lại kinh đây Sự và Lý đều trì tuy văn
trước rõ phân chỗ thắng và liệt. Nhưng có người chuyên về Sự, có người
chuyên về Lý; cơ kia cũng lẫn thông, bất tất gì nghi ngại.
Sao: Văn đây: Chỉ e những người mới vừa
được sự niệm, họ tự nghi rằng: Lý tánh chẳng rành, e chỗ làm của mình vô
ích chăng? Cho nên văn đây nói: Sự đặng thời Lý thông để quyết tâm nghi
của người kia.
Chương Ðại Thế Chí Viên Thông nói: “Cứ giữ
pháp niệm Phật đây, chẳng cần phương tiện khác, tự đặng tâm tỏ ngộ”. Ngài
Không Cốc nói: “Khi niệm Phật không cần tìm coi Phật ấy là ai, cứ như vậy
thuần nhứt niệm đi cũng có ngày tỏ ngộ”, thật vậy.
Lại e những người chỉ cần lý niệm, họ tự
nghi rằng mình niệm danh hiệu Phật ít hoặc đến nỗi lạc về chỗ không chăng?
Cho nên văn đây nói: Lý đặng thời Sự thông để giải quyết tâm nghi người
kia. Mỗi niệm mỗi niệm đều là Lý nhứt, thế là mỗi niệm mỗi niệm đều là
Phật Di Ðà vậy. Thế thì pháp niệm xưng danh hiệu kia chẳng phải lớn sao?
Thế cho nên: Pháp Nhiếp tâm và pháp Thể
tâm, hai pháp niệm Phật vì sự lý lẫn thông, vốn chẳng hai vậy.
Sớ: Lại kinh đây, Sự và Lý
đều trì, hoặc tiệm, hoặc tấn, hoặc đốn nhập cũng tùy cơ không nhứt định.
Sao: “Tiệm tấn” là: Những người căn hơi
độn, trước phải cần về sự trì, sau mới dần dần xét đến lý.
Nếu người căn tánh đại lợi, thẳng tới chỗ
lý trì gọi là đốn nhập; chỗ tác dụng có khác chút, nhưng đến chỗ thành
công thì là vẫn đồng một.
Sớ: Lại dưới câu “nhứt tâm bất loạn” có
bản kinh thêm câu chuyên trì danh hiệu v.v... hai mươi mốt chữ. Văn đây
chẳng dùng do vì văn nghĩa chẳng thành, nhưng y theo bản xưa, không thêm.
Mà dùng cái ý câu "tức thị đa thiện phước", lời ngoài bổ vào, chắc có lẽ
như vậy.
Sao: “Văn nghĩa không thành” là gì? Văn
trên đã có câu chấp trì danh hiệu bốn chữ, không nên viết thêm một câu
chuyên trì danh hiệu nữa. Bởi vì trên dưới trùng lặp, không thành văn
nghĩa.
Lời cựu truyền 21 chữ đây là thấy khắc
trong bản đá ở đất Tương Dương. Nên biết 21 chữ đây là lời giải kinh của
người thuở trước mà bản kinh đất Tương Dương khắc lầm vào lời chánh văn,
viết lộn không phân biệt đấy, những người thạo văn nghĩa sẽ tự thấy đặng.
Sớ: Xứng lý thời tự tánh chẳng phải nhớ,
chẳng phải quên là nghĩa “chấp trì”. Chẳng phải nay, chẳng phải xưa là
nghĩa “bảy ngày”; chẳng phải một, chẳng phải nhiều là nghĩa “nhứt tâm”.
Chẳng phải định, chẳng phải loạn là nghĩa “bất loạn”.
Sao: Tự tánh vốn không sanh, không diệt,
đâu có nhớ, đâu có quên. Tự tánh thể bặt quá khứ vị lai, lấy gì thành
nay, thành xưa. Một cũng chẳng phải một, nhiều lại nào còn. Ðịnh cũng
không tướng định, loạn đem gởi vào đâu? Rõ đặng như vậy, trọn ngày niệm
Phật, trọn ngày niệm tâm; trọn ngày niệm tâm là trọn ngày không niệm; tức
tâm tức Phật, chẳng phải, Phật chẳng phải tâm; thế mới gọi là người chơn
niệm Phật vậy.