Hỏi:
Ở phương Tây, dấu hiệu thông thường của cái chết là chấm dứt hơi thở và
tim ngừng đập. Còn theo Phật giáo thì phải mất bao lâu sau khi việc này
xảy đến thần thức mới thoát ra khỏi thể xác?
Ðại
sư Kirti Tsenshab Rinpoche: Có lẽ có hai hạng người cần xem xét ở đây.
Thứ nhất, những người trẻ tuổi hoặc những người đã nằm chờ chết trong
một thời gian dài. Hạng người này tâm thức rất tinh tế và thần thức của
họ sẽ không lưu lại trong thể xác lâu, có thể chỉ một ngày thôi. Thứ
hai là những người mạnh khỏe và cái chết đến nhanh, thần thức của họ
lưu lại trong thể xác đến ba ngày.
Những cái chết khác như bất
đắc kỳ tử(chưa đến thời điểm chết mà phải chết), chết vì tai nạn hay vì
bạo lực. Chẳng hạn hai người đánh chém nhau, một người trong số đó chết
đột ngột, thì thần thức của họ không lưu lại trong thể xác lâu. Nói
chung, thời gian bao lâu tùy thuộc vào tâm thức nặng hay nhẹ của mình
mà thoát ra khỏi thân xác sau khi chết.
Ðại sư Geshe
Lamrimpa: Khi hơi thở dứt và tim ngừng đập, nó chỉ rõ rằng phần thô của
thần thức đã tan mất. Tuy nhiên có nhiều trường hợp, phần tinh tế của
tâm thức còn lưu lại trong xác thân người ấy hàng tuần lễ, thậm chí có
lúc cả tháng. Nhưng hầu hết là phần tinh tế của tâm thức rời khỏi thể
xác trong ba hoặc bốn ngày, trong thời gian này thi hài không bốc mùi
hoặc thối rữa.
Ðại sư Garje Khamtul Rinpoche: Chưa thể khẳng
định rằng một người bình thường, sau khi chết thần thức của họ rời khỏi
xác trong ba ngày sau đó. Nhiều người lưu lại lâu hơn, nhưng một số
người khác thì trụ lại thời gian ngắn hơn. Có nhiều ví dụ điển hình
trong số các vị Lama Tây Tạng. Như đức Lama Ling Rinpoche, thầy dạy học
của đức Dalai Lama, thần thức của ngài đã trụ lại trong xác thân cả
tuần lễ sau khi viên tịch. Ở trong cộng đồng người Tây Tạng, những
trường hợp tương tự vẫn thường xảy ra.
Tóm lại, việc hỏa táng
hoặc tiến hành tang lễ hay di chuyển thể xác tốt nhất phải đợi ba ngày
sau. Tuy nhiên, ngày nay điều này khó thực hiện vì người ta sợ ô nhiễm,
do vậy, nên làm phép chuyển di tâm thức trước khi động đến thể xác của
người quá cố.
Hỏi:
Trường hợp của những người chết vì bệnh quá nặng như ung thư và Aids
(Sida) thì thần thức của họ có thoát xác nhanh hơn không?
Ðại
sư Garje Khamtul Rinpoche: Ðiều này không chắc chắn lắm. Việc thoát xác
sớm hay muộn không thực sự tùy thuộc vào người chết bị tai nạn hay bị
bệnh nặng, mà tôi nghĩ rằng việc ấy có liên hệ mật thiết đến thiện và
ác nghiệp của người mất. Ví dụ, đối với một người tu tập theo pháp
Dzogchen hay một pháp nào khác thì sau khi chết họ tiếp tục quán tưởng
Tánh không và thần thức của họ duy trì lại trong thể xác rất lâu, cho
dù họ không hề luyến ái tấm thân ngũ uẩn này.
Hỏi: Các ngài có thể cho biết khi nào thì thần thức rời khỏi thể xác? Những dấu hiệu nào cho chúng ta biết rõ điều này?
Ðại
sư Kirti Tsenshab Rinpoche: Một lần nữa chúng ta lại thảo luận về hai
hạng người thoát xác sau khi chết. Bây giờ tôi sẽ không đề cập đến hạng
người có thần thức lập tức thoát xác sau khi chết mà chỉ nói đến hạng
người có phần tinh tế thần thức lưu lại trong thi thể nhiều ngày. Người
ta nói rằng trước khi thần thức người ấy thoát ra khỏi xác thì trên thi
thể họ sẽ có một điểm nóng được tụ lại duy nhất có màu đỏ hoặc màu
trắng, điểm nóng tụ lại ở đâu thì thần thức sẽ thoát ra ở chỗ đó. Ví
dụ, nếu điểm nóng hội tụ ở đỉnh đầu thì chúng ta tin rằng người ấy sẽ
tái sinh vào cõi lành, điểm nóng tụ lại ở bàn chân thì chắc chắn người
ấy sẽ đọa vào hạ giới. Dấu hiệu cho biết khi thần thức thoát xác sẽ có
một ít máu chảy ra ở lỗ mũi hoặc tinh dịch thoát ra từ bộ phận sinh dục.
Tuy
nhiên, có một số người không thấy dấu hiệu này, đó là những người chết
đột ngột vì tai nạn hay bị bệnh tim. Dấu hiệu này chỉ tìm thấy ở những
người có tiến trình chết chậm và lâu.
Ðại sư Geshe Lamrimpa:
Hầu hết người nào bị chết vì bệnh nặng thì khi thần thức rời khỏi thể
xác đều có dấu hiệu máu hoặc chất nước vàng chảy ra từ lỗ mũi hoặc bộ
phận sinh dục. Khi thần thức thoát ra thì thể xác mới có mùi hôi. Ðức
Dalai Lama thứ 14 từng nói chuyện với các bác sĩ nổi tiếng ở phương Tây
về vấn đề thần thức rời khỏi thể xác khi bệnh nhân tắt thở. Các bác sĩ
đã trắc nghiệm và nói rằng họ đã thấy một làn khói trắng nhỏ thoát ra
từ một điểm nào đó trên thân của người chết. Kết quả này được kiểm tra
bằng máy móc và phân tích thể xác một cách cẩn thận.
Những dấu
hiệu như giọt máu hoặc nước vàng đều xảy ra đối với những người chết vì
bệnh nặng. Tuy nhiên, thi thể người ấy thường được di chuyển quá nhiều
trước khi thấy những dấu hiệu này, vì vậy những trường hợp như thế
tuyệt đối không bao giờ xảy ra. Ở Tây Tạng, theo tập quán truyền thống
phải giữ thi thể trong ba, bốn hoặc bảy ngày ngõ hầu giúp cho thần thức
có đủ thời gian để thoát xác. Trong thời gian chờ đợi này, các lễ kỵ
siêu cho người quá cố được tiến hành một cách nghiêm mật.
Ðại
sư Garje Khamtul Rinpoche: Bạn có thể biết khi thần thức thoát xác dựa
vào sự biến đổi của thi thể. Khi thần thức còn lưu lại trong thể xác
thì bạn cảm thấy người ấy chưa chết thật sự, nước da của họ còn tươi và
sáng lạ thường, giống như họ đang nằm ngủ. Nhưng một khi thần thức đã
thoát xác thì lập tức ta thấy thi thể thay đổi khác liền, nước da khô,
tái xanh đi và bắt đầu có mùi hôi. Lúc ấy, bạn mới có cảm giác đó là
một xác chết chứ không phải là một người nữa.
Những kinh
nghiệm về làn khói hoặc giọt máu xuất ra khi thần thức thoát xác không
phải lúc nào cũng nhìn thấy được, chúng ta chỉ gặp ở một số ít người.
Trong số những người này, khi thần thức thoát xác, chất nước vàng chảy
ra từ lỗ mũi và ở hạ bộ. Có một vị cao tăng Tây Tạng viên tịch, khi
thần thức thoát xác, lỗ mũi của ngài liền chảy ra hai dòng chất dịch
lỏng, một bên thì màu đỏ còn bên kia màu trắng.
Hỏi: Có đúng là cho đến khi thần thức thoát xác, thi thể mới bắt đầu có mùi hôi và có dấu hiệu thối rữa?
Ðại sư Garje Khamtul Rinpoche: Sự thật đúng như thế.
Hỏi:
Khi một người chết nhưng thần thức vẫn còn lưu lại trong thể xác. Vậy
người ấy có cảm giác gì không nếu bị người khác đụng chạm đến?
Ðại
sư Geshe Lamrimpa: Họ sẽ không có cảm giác gì cả. Khi phần khô của
thần thức tan mất thì người ấy không còn cảm giác nữa. Ðối với các vị
Tăng chứng đắc và người Phật tử có tu tập, khi chết, phần tinh tế của
thần thức còn lưu lại trong thể xác, thì họ có thể chết ở trong tư thế
ngồi thiền, đến khi thần thức thoát xác, thi thể của vị ấy mới ngã
xuống.
Mấy mươi năm trước, khi những người Tây Tạng đầu tiên
đến tỵ nạn tại tỉnh Buxa của Ấn Ðộ, một Phật học viện của Phật giáo Tây
Tạng nọ, có hai vị tăng đánh nhau và một người chết. Sau đó, vì vụ này
mà chính quyền Ấn và người dân địa phương chỉ trích rất gắt gao đối với
người dân Tây Tạng, h? nói rằng các tu sĩ Tây Tạng chỉ biết chém giết
nhau mà thôi. Về sau có một Lama đức hạnh tên là Gyari Rinpoche, đến từ
tu viện Gender ở Tây Tạng, vị này đã viên tịch tại Ấn với tư thế ngồi
kiết già trong bảy ngày; Người Ấn được mời đến chứng kiến cái chết lạ
thường của vị Lama này và họ cố gắng giật mạnh khăn trải giường để làm
cho thi thể của ngài ngã xuống, nhưng ngài vẫn ngồi thẳng như pho
tượng, dù trải qua bảy ngày nhưng thể xác của ngài vẫn không có mùi
hôi. Sau sự kiện này, quan điểm của họ về các Tăng sĩ Tây Tạng đã thay
đổi hẳn, họ không còn phê bình, chê bai nữa.
Hỏi:
Nếu đụng chạm và di chuyển thi thể trước khi thần thức thoát xác có ảnh
hưởng gì đến tâm thức của người chết không? Vì ở trong bệnh viện, sau
khi người hấp hối ngừng thở và tim hết đập, còn nhiều thủ tục khác chi
phối đến tử thi. Sự can thiệp này có hại cho thần thức người chết không?
Ðại
sư Kirti Tsenshab Rinpoche: Trước hết, nếu đó là một người tinh thông
có năng lực thiền định, họ cố gắng luyện tập thiền định sau khi trút
hơi thở, nếu ta lắc mạnh thi thể của họ vào lúc họ ở trong trạng thái
thiền định thì sẽ khuấy rối tiến trình tập trung thần thức của họ. Do
đó, tốt nhất là không đụng chạm đến thể xác họ trong thời điểm ấy. Ngay
cả một người thường (người không có tu tập) cũng không nên đụng đến thi
thể của họ cho đến ba ngày sau. Nếu một người đang ngủ say, nhưng ta
lay mạnh thì họ sẽ thức giấc ngay, người chết ở đây cũng vậy, khi chạm
đến họ, không có tác hại gì cho thể xác, nhưng có hại rất lớn đến thần
thức của họ.
Thêm vào đó, nếu chúng ta buộc phải thay tấm khăn
trải giường và nệm từ giường của người vừa chết cho sạch sẽ thì cũng
nên thao tác nhẹ nhàng. Tương tự, nếu người chết còn mở mắt và hả
miệng, nên yêu cầu một người thân trong gia đình đến trước tử thi bày
tỏ lòng kính trọng cuối cùng rồi giúp họ khép mắt và miệng lại để trông
dễ nhìn hơn. Ðối với những người bị dị tật, tay chân cong quẹo, lúc tẩm
liệm phải kéo thẳng ra để dễ dàng đưa vào quan tài. Nhưng mỗi cử chỉ
đối với người chết đều phải nhẹ nhàng và thực hiện ba ngày sau khi
người ấy trút hơi thở cuối cùng.
Hỏi: Có lợi ích gì khi chúng ta chạm hoặc kích thích trên đỉnh đầu của người hấp hối và người chết, đặc biệt là người vừa chết?
Ðại
sư Garje Khamtul Rinpoche: Khi một người vừa chết, chúng ta có thể sờ
chạm vào đỉnh đầu của họ, đó là vùng huyệt đạo tốt nhất để thần thức
thoát ra mà ngài Lama Je Tsong Khapa gọi là "chiếc cổng vàng". Do đó,
bạn nên kích thích vào vùng đỉnh đầu, nếu thần thức của người chết
thoát ra ngoài bằng đường này thì chắc chắn họ sẽ thác sinh vào cảnh
giới an lành.
Nhưng nếu thần thức thoát ra bằng các đường ở hạ
bộ, từ lỗ rốn trở xuống, người ấy sẽ thác sinh vào ác đạo, như cõi ngạ
quỷ hay loài cầm thú. Vì thế, người Tây Tạng không bao giờ tiếp xúc
phần hạ bộ của thi thể người chết, nếu ta chạm vào chỗ nào của họ thì
thần thức sẽ tụ lại chỗ ấy mà thoát ra ngoài
Ðại sư Dilgo
Khyentse Rinpoche: Tiếp xúc vào đỉnh đầu của người hấp hối được xem
như là đang làm phép "chuyển di tâm thức" cho họ. Thực hiện phép này
không phải là một vấn đề đơn giản, phải làm cẩn thận để giúp cho thần
thức của người hấp hối tập trung ở đỉnh đầu, chỗ mái tóc giáp nhau, gọi
là cửa Brahma. Nếu đầu của người ấy không bị sói thì chúng ta phải nhổ
năm ba sợi tóc bên trên cửa ấy và dùng ngón tay trỏ cạo nhiều lần vào
chỗ ấy, việc làm này nhằm giúp cho thần thức của người chết biết chỗ mà
thoát ra ngoài. Kỹ thuật này cũng thường giúp cho chất nước vàng chảy
ra từ cửa ấy, dấu hiệu đó chứng minh cho phép chuyển di tâm thức đã
thành công.